ستارگان حرم: اختران حریم معصومه (س) - 24 صفحه 221

نزدیک چاپارخانه پیاده شدیم. سرورخان را احضار فرموده احوال پرسی کرده بودند. قدری نان و پنیر برای ما فرستادند. من هم [اظهار] ادب کرده آنجا رفتم. خیلی مهربانی و احترام کرده و معلوم شد که آقا از این ترتیبات علما و کسبه طهران رنجش پیدا کرده. چندین روز در شریف آباد طهران ماند و ناچار به سمت مشهد مقدّس راهی شدند. آقا مذمت از رفتن سفارت انگلیس به وسیله تجار و کسبه بسیار کردند که: حقیقت بیشتر رنجش و فرار من از این حرکت تجار و کسبه طهران بود و هرچند نصیحت کردم، ثمر نکرد [= فایده نداشت]. لاعلاج ترک آن ها و وطن را کردم. شاه هم دو دستخط مرقوم داشتند، مراجعت کنم [آن ها را] باز نکردم. تمام عرایض آن ها صحیح، امّا هرگز نمی بایست به سفارت بروند. به جهت آن که دست غیر به میان می آید و ما می دانیم حالت همسایگان ما امروز چه قسم است و اینها بعد از آنکه مسلّط و مقتدر شوند چه به روز ما خواهند آورد.»(1)

2. چرا مشهد؟

از مرحوم ریحان اللّه در مهاجرت صغرا، خبری نیامد؛ امّا وی در مهاجرت کبرا، حضور دارد و مخالف علما نیست؛ بلکه موافق است و هم کلام و هم مرام؛ هر چند که ممکن است روش عملیات و نظر وی با آنان فرق داشته باشد؛ لذا به مشهد مقدّس هجرت نمود، نه به قم. درست است که سفارت نشینی بعد از مهاجرت بوده؛ امّا توگویی که مرحوم ریحان اللّه از آن خبر داشته است؛ چنان که در خاطرات عین السلطنه گذشت. به طور خلاصه می توان گفت که: