1- المجموع شرح المهذّب / نووی 18:3.
2- منهاج الطالبین / نووی 4:137 و 174.
3- مغنیالمحتاج فیشرح المنهاج / شربینی 4:137 که در حاشیه الطالبین چاپ شده است.
4- المجموع شرح المهذّب / نووی 18:391.
5- الأمّ / امام شافعی 6:155.
حالت اکراه بر زنا تقیّه به طور مطلق حرام بود حدّ را بر زنی که مجبور به زنا شده واجب می کرد همان طوری که حدّ را بر مردی که او را به زنا مجبور ساخته واجب کرده است.
دیگر از موارد تقیّه که سیوطی شافعی (ت/ 911ه) به آن تصریح کرده جواز بر زبان آوردن کلمه کفر به هنگام اجبار است. از برخی شافعیها نقل شده که در حال اجبار به خاطر حفظ جان، افضل بر زبان آوردن کفر است سپس موارد دیگری را که در این حالت تقیّه در آنها جایز می باشد ذکر کرده برخی از آنها عبارتند از:
دزدی، نوشیدن جرعه شراب، آشامیدن ادرار، خوردن گوشت خوک، اتلاف مال غیر، خوردن طعام غیر، گواهی دروغ اگر در اتلاف مال باشد، افطار در ماه رمضان ، ترک نماز واجب، و بنا بر قولی زنا، و به طور خلاصه طبق تعبیر او هر چیزی که با توبه در پیشگاه خداوند ساقط می شود با اکراه نیز ساقط می گردد(1).
پس از ذکر این امور که تقیّه را در آنها جایز دانسته بیان کرده است که اکراه و اجبار مشروط به آن نیست که متضمّن قتل و تهدید بر قطع اعضاء وامثال این عقوبتهای سخت باشد، او درباره این که اکراه با چه چیزی تحقق می یابد چنین گفته است:
اکراه بر اثر هر چیزی حاصل می شود که انسان خردمند برای پرهیز از آنچه بدان تهدید شده، اقدام برآن را ترجیح دهد، و این امر با اختلاف اشخاص و افعال مورد نظر، ونوع تهدیدها مختلف می شود، چنان که ممکن است اکراه در چیزی یا در باره شخصی تحقّق یابد و در باره چیز یا شخص دیگری متحقّق نشود(2). خدایش به گفتن این سخن، خیر دهاد.
تقیّه در فقه حنبلی
ابن قدامه حنبلی (ت/ 620ه) بر مباح بودن تقیّه در حالت اکراه تصریح کرده و در باره تأیید فعل اکراه شونده گفته است: «این که فعل اکراه شونده برای او مباح شده برای
آن است که تهدید اکراه کننده به مجازات را از اکراه شونده دفع کند»(3).