- آیه نهم: (((إِنَّ رَبَّکَ لَبِالْمِرْصَاد))) 1
- اشاره 1
- لغت 3
- آیه اول 3
- آیات 3
- معنای مرصاد 4
- آیه دوم 8
- آیه سوم 9
- آیه چهارم 9
- آیه پنجم 11
- آیه ششم 11
- آیه هفتم 13
- آیه هشتم 15
- روایات 15
- اشاره 15
- روایت اول 15
- روایت سوم 16
- روایت دوم 16
- روایت پنجم 17
- روایت چهارم 17
- روایت ششم 18
- روایت هفتم 19
- روایت نهم 20
- روایت هشتم 20
- سخن بزرگان 21
- نتیجه گیری 21
- شیخ مفید 21
- شیخ صدوق 21
- اشاره 21
- خواجه نصیرالدین طوسی 23
- علامه حلی 23
- ابن میثم بحرانی 25
- دیدگاه ملا صدرا 27
- یاد آوری (تجسّم اعمال) 31
- چکیده سخن 31
- ساختار زیر بنایی نظریه صدرا 32
- نقدی بر کلام ملاصدرا: 48
- جایگاه تأویل 52
- تأویلات نادرست 53
- سخن پایانی 57
- اشاره 60
- آیه دهم: وَإِذَا الصُّحُفُ نُشِرَت 60
- لغت 62
- چرا نامه اعمال را طائر گویند؟ 63
- روایات 66
- اشاره 66
- روایت اول 66
- روایت دوم 67
- روایت سوم 67
- روایت چهارم 68
- روایت پنجم 68
- روایت هفتم 70
- روایت ششم 70
- روایت هشتم 71
- روایت دهم 72
- روایت نهم 72
- روایت یازدهم 73
- روایت دوازدهم 74
- روایت سیزدهم 75
- روایت چهاردهم 76
- روایت پانزدهم 77
- روایت شانزدهم 78
- شیخ طوسی 79
- شیخ صدوق 79
- اشاره 79
- گفتار عالمان 79
- شیخ طبرسی 80
- علامه مجلسی 82
- علامه محمدجواد مغنیه 83
- تفاسیر عرفانی فلسفی 84
- آیه یازدهم: وَ کُلُّهُمْ ءَاتِیهِ یَوْمَ الْقِیَامَه فَرْدًا 90
- اشاره 90
- لغت 92
- آیه اول 92
- اشاره 92
- شواهد قرآنی 93
- دیدگاه مفسران 93
- نظریه ملاصدرا 95
- اختلاف در کتب آسمانی! 98
- نقد کلام صدرا 100
- وجه جمع صدرا 101
- آیه دوم 104
- اشاره 104
- اشاره 105
- دیدگاه مفسران 105
- علامه طباطبایی 105
- شیخ طَبْرِسی 106
- آیه سوم 107
- محمدجواد مغنیه 107
- آیه دوازدهم: وَ اُزْلِفَتِ الجَْنَّه لِلْمُتَّقِینَ غَیرَ بَعِید 111
- اشاره 111
- اشاره 113
- آیات بهشت و دوزخ 113
- بهشت آماده و نزدیک 114
- پهناوری بهشت 115
- حرکت سوی بهشت و دوزخ 116
- ورود به بهشت 117
- ارث بهشت 118
- غرفه های بهشتی 119
- نعمت های بهشتی 120
- حوریان بهشتی 121
- اشاره 124
- روایات بهشت و دوزخ 124
- روایت دوم 125
- روایت اول 125
- نتیجه 126
- دیدگاه ملاصدرا 127
- اشاره 127
- جایگاه تأویل و توجیه 136
- اقرار ملاصدرا 137
- فعلیت بهشت و دوزخ 138
- اشاره 139
- آیه اول 139
- ادله قائلان به فعلیت بهشت و دوزخ 139
- آیات فعلیت بهشت 139
- آیه دوم 140
- روایات فعلیت بهشت و دوزخ 142
- آیه سوم 142
- روایت اول 142
- اشاره 142
- روایت دوم 144
- روایت چهارم 145
- روایت سوم 145
- روایت پنجم 146
- روایت هفتم 147
- روایت ششم 147
- روایت هشتم 148
- روایت نهم 152
- روایت دهم 153
- روایت یازدهم 154
- اشاره 156
- اشاره 156
- جواب 156
- ادله منکرین فعلیت بهشت و دوزخ 156
- دلیل اول 156
- دلیل دوم 158
- جواب 158
- اشاره 158
- اقوال علما 160
- مکان بهشت و دوزخ 168
- تأثیر اعمال در ایجاد نعمت های بهشتی 173
- نظر ملاصدرا پیرامون دوزخ 174
- انگیزه ملاصدرا از توجیه آیات و روایات 175
- هشدار 177
- آیه سیزدهم: ولَقَدْ ذَرَأنَا لِجَهَنَّمَ کَثِیرًا مِّنَ الْجِنِّ وَالإِنسِ 180
- اشاره 180
- وجه اول 184
- وجه دوم 186
- وجه سوّم 189
- وجه چهارم 190
- بیان علامه طباطبائی 190
- سخن ملاصدرا 192
- اشکال صدرا بر ابن عربی 197
- بررسی لغوی 200
- نقد سخن صدرا 200
- شواهد قرآنی 201
- عذاب آخرت 202
- آیات عذاب 202
- آیات 205
- بررسی خلود در دوزخ 205
- گفتار عالمان 208
- خواجه نصیر طوسی 208
- شیخ مفید 208
- علامه طباطبایی 209
- طبرسی نوری 209
- علامه حلّی 209
- تفتازانی 209
- نظریه صدرا نسبت به چگونگی خلود 211
- نقد و بررسی خلود نوعی 213
- آیه چهاردهم: وَلَوْ شِئْنَا لآتَیْنَا کُلَّ نَفْسٍ هُدَاهَا 220
- اشاره 220
- 2. معیار صحیح در فهم قرآن 222
- 1. حفظ اصول قطعی 222
- آیات هدایت 223
- سخن ملاصدرا 228
- نقد و بررسی 229
- روایات طینت 231
- اشاره 231
- حدیث دوم 231
- حدیث اول 231
- سخن علامه طباطبائی 233
- سخن علامه در المیزان 235
- نقد و بررسی 236
- یادآوری 236
- اشاره 238
- آیه پانزدهم: وَتَرَی الْجِبَالَ تَحْسَبُهَا جَامِدَه وَهِیَ تَمُرُّ مَرَّ 238
- دیدگاه صاحب تفسیر المیزان 242
- اشکال بوعلی بر حرکت جوهری 245
- انواع حرکت 245
- دو اشکال در تفسیر آیه به حرکت جوهری 247
- نکته مهم 247
- چکیده بحث 251
- آیه شانزدهم: الْحَمْدُ للهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ 253
- اشاره 253
- وارسی و شرح 254
- اشاره 258
- آیه اول 258
- اهمیت بحث فرشتگان 258
- آیه سوم 259
- آیه دوم 259
- آیه چهارم 260
- صفات ملائک در قرآن و روایات 262
- مجرد یا مادی 267
- نقد و وارسی 270
- تمثل یا تشکّل 274
- اجماع در مسئله 276
- توضیح کلام فلاسفه 283
- استدلال عقلی فلاسفه بر تجرّد ملائکه 283
- حقیقت ملائک در نگاه بزرگان فلسفه 285
- نقد استدلال فلاسفه 287
- آیه اول 292
- اشاره 292
- استدلال نقلی بر تجرّد ملائکه 292
- آیه دوم 293
- آیه چهارم 294
- آیه سوم 294
- نتیجه 309
- اشاره 311
- عصمت ملائک§. از جمله مطالبی که در صفات ملائکه مورد خلاف نیست، عصمت آنهاست، شیخ صدوق –رحمه الله علیه - می فرماید: اعتقادنا فی الأنبیاء والرسل والأئمه والملائکه،انهم معصومون مطهّرون من کلّ دنس (الاعتقادات: 96) . شیخ مفید نیز می فرماید: أقول: انهم معصومون مما یوجب لهم العقاب بالنار؛ وعلی هذا القول، جمهور الامامیه وسائر المعتزله واکثر المرجئه وجماعه من أصحاب الحدیث (أوائل المقالات: 71) . علامه حلی – رحمه الله علیه - می فرماید: الملائکه معصومون لقوله تعالی: ... و لأن صدور الذنب إنما یکون بتعلق الشهوه و الغضب و هم منزهون عن ذلک. محقق حلی – رحمه الله علیه - می فرماید: الملائکه معصومون لقوله تعالی ... و ما روی فی بعض الأخبار من ضدّ ذلک (و کذلک ما تضمنّته قصّه هاروت و ماروت) فقد صرف ذلک عن الظاهر الی ضرب من التأویل (المسلک فی اصول الدین: 285) . علامه مجلسی – رحمه الله علیه - نیز در این باره می فرماید: إعلم أنه أجمعت الفرقه المحقه و أکثر المخالفین علی عصمه الملائکه من صغائر الذنوب و کبائرها (بحارالأنوار11 : 124) . و عصمت ملائک چنانچه از عبارات بزرگان و آیات مبارکات و روایات شریفه معلوم می شود به صراحت در جمیع أصناف آنان است و ملاک عصمت، تجرّد نیست، چنانچه أنبیاء و ائمه علیهم السلام نیز معصوم اند و مجرد نیستند؛ لذا آنچه در (تفسیر تسنیم5 :717 718) آمده است محل تأمل می باشد. عبارت تفسیر چنین است: «البته دلیل عقلی بر حصر ملائک در مجرّد تام عقلی نیست، محتمل است فرشتگانی آفریده شده باشند که همانند جنّ دارای بدن مادّی و نامرئی باشند. در این حال، همانند جنّ و انس مکلّف اند و برهانی بر عصمت چنین فرشتگان مفروضی اقامه نشده است، هرچند احتمال آن خواهد بود». § 311
- آیه سوم 312
- آیه اول 312
- آیه دوم 312
- اختیار ملائک 317
- 1. تعالی و تکامل فرشتگان 325
- چند نکته درباره فرشتگان 325
- 3. غذای فرشتگان 326
- 2. تولید نسل فرشتگان 326
- 4. خواب فرشتگان 327
- 5. رؤیت فرشتگان 329
- آیه هفدهم: { یُؤتِی الْحِکْمَه مَن یَشَاءُ وَمَن یُؤْتَ الْحِکْمَه فَقَدْ اُوتِیَ خَیْرًا کَثِیرًا } ؛ 332
- حکمت در آیات 333
- حکمت در لغت 334
- حکمت در تفاسیر 335
- حکمت در روایات 337
- حکمت در سخن فیلسوفان 342
- اشاره 347
- آیه هجدهم: وَمَا أمْرُنَا إِلاَّ وَاحِدَه کَلَمْحٍ بِالْبَصَرِ 347
- اَمر 348
- لَمْح 349
- تبیین آیه در المیزان 349
- واحده 349
- دیدگاه فلاسفه و اهل عرفان 352
- اشاره 352
- سخن ابن عربی و قیصری 352
- یاد آوری 354
- سخنی از تفسیر روح البیان 355
- سخن ملاصدرا 356
- نقد و بررسی 359
- پاسخ 360
- آیه نوزدهم: وَقَضَی رَبُّکَ ألاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ 363
- اشاره 363
- قضای تکوینی و تشریعی 364
- اهمیت عبادت و پلیدی شرک 365
- برگشت همه معاصی به شرک است 366
- شاهد اول 373
- سخنان نادرست 373
- اشاره 373
- شاهد دوم 373
- شاهد سوم 374
- شاهد چهارم 374
- شاهد پنجم 375
- نتیجه شواهد 376
- اشاره 378
- آیه بیستم: إِنَّا عَرَضْنَا الأمَانَه عَلَی السَّماوَاتِ وَالأرْضِ وَالْجِبَالِ فَأبَیْنَ أن یَحْمِلْنَهَا وَأشْفَقْنَ مِنْهَا 378
- امانت 379
- پذیرای امانت 379
- معنای { فَأبَیْنَ } 380
- معنای { أن یَّحْمِلْنَهَا } 381
- اشاره 381
- 1. تفسیر روح البیان 382
- 2. تفسیر بیان السعاده 383
- 3. تفسیر المیزان 384
- اشاره 384
- یادآوری و نقد 385
- 4. تفسیر عبدالرزاق کاشی 386
- اشاره 388
- 5. سخن قیصری 388
- نقد و بررسی 389
- اشاره 390
- امانت در احادیث 390
- اهمیت امانت 390
- امانت، تکلیف الهی 391
- امانت، ولایت علی (علیه السلام) و دیگر امامان (علیهم السلام) 391
- یادآوری لازم 394
- چکیده سخن 394
- نمایه آیات 400
- نمایه روایات 412
- منابع و مآخذ: 417
بعضی از محدثان بزرگ از قبیل علامه مجلسی ادعای ضرورت کرده اند که بهشت و دوزخ الآن و بالفعل مخلوق می باشند، مدرک این ادعا هم آیات و روایات است که در همین نوشتار بیان خواهد شد.
محل بحث ما اعم است از اینکه الآن بهشت مخلوق باشد یا بعداً به وجود آید. آنچه ما اکنون در صدد اثبات آنیم (تحقق خارجی بهشت و دوزخ) با هر دو مبنا می سازد، چه الآن بهشت و دوزخ مخلوق باشند چه بعداً خلق شوند.
با مراجعه به قرآن، به روشنی در می یابیم که بهشت و نعمت های آن و دوزخ و آلام آن، موجوداتی خارجی و جدای از نفس اند که وجود عینی دارند، نه اینکه صُوَر ادراکی یا ملکات نفسانی باشند.
این مطلب در آیاتی که در آنها واژه «جنّت» و یا «جنات» به کار رفته است، بسیار روشن می باشد و به صورت های مختلف مطرح شده است که بعضی از آنها چنین است:
بهشت آماده و نزدیک
{ وَاُزْلِفَتِ الْجَنَّه لِلْمُتَّقِینَ } ؛(1)
و بهشت برای پرهیزگاران آماده و نزدیک گشت.
این آیه بیان می کند که بهشت برای اهل تقوا آماده پذیرایی است.
در اینکه آیا بهشت هم اکنون آفریده شده است یا نه؟ چنان که گفتیم نظراتی مطرح است، آیه مذکور می تواند از آیاتی به شمار رود که در هر دو موضوع (تحقق خارجی بهشت و مخلوق بودن کنونی آن) گویاست.
در آیه دیگری می خوانیم:
{ وَأعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی تَحْتَهَا الأنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أبَدًا ذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ } ؛(2)
1- . سوره ق (50) آیه 31.
2- . سوره توبه (9) آیه 100.