یاران ایرانی تبار معصومان علیهم السلام صفحه 19

ص:28

وای بر تو! من این کار را درباره حریز انجام دادم؛ چون حریز قیام مسلحانه کرده است.(1)

در توضیح این روایت، پاسخ هایی آمده است که ما از مرحوم ممقانی در این باره می آوریم که می نویسد:

بهتر است در پاسخ از روایت گفته شود که حجب و محرومیت حریز، فعل مجملی است که می تواند علت های گوناگونی داشته باشد و این روایت نمی تواند سبب جرح ایشان باشد؛ زیرا ممکن است این عمل امام صادق علیه السلام، به خاطر مصلحتی درباره حریز یا بعضی از شیعیان باشد، نظیر لعن کردن حضرت بر برخی از بزرگان شیعه مانند زراره که حضرت به منظور حفظ جان آنان، آنها را لعن می کرد.(2)

شهادت حریز

شهادت حریز

علامه محمدباقر مجلسی در بحارالانوار از اختصاص نقل می کند که:

حریز در سجستان کشته شد و سبب قتلش آن شد که عده ای از یاران او با او هم عقیده بودند و دست به کشتن خوارج و اشرار زدند. در آن زمان خوارج در سیستان زیاد بودند. اصحاب حریز از خوارج سبّ و اهانت به امیرمؤمنان علی علیه السلام را می شنیدند و به حریز خبر می دادند. سپس از حریز برای کشتن آنان اجازه می گرفتند و حریز اجازه می داد. به تدریج، افرادی از خوارج کشته می شدند، ولی آنان به شیعه گمان نمی بردند و از فرقه مرجئه انتقام می گرفتند. تا اینکه به حقیقت مطلب پی بردند و از شیعه خون بها خواستند. اصحاب حریز در مسجدی نزد حریز گرد آمدند. خوارج، آن مسجد را در حصار گرفتند و حریز و یارانش را کشتند.(3)

3. جابربن حیان، شیمی دان و عارف

اشاره

3. جابربن حیان، شیمی دان و عارف

کنیه اش ابوعبدالله و یا ابو موسی(4) معروف به صوفی شیمی دان بزرگ اسلامی و از پایه گذاران علم شیمی است که در مقام علمی، بی مانند و از نابغه های روزگار خویش بود.

درباره محل ولادتش اختلاف است. ابن ندیم می نویسد: «گفته شده که وی خراسانی بوده است.»(5) صاحب اعیان الشیعه، تولد ایشان را در خراسان دانسته و از دکتر اهوانی نقل شده است که: حیان پدر جابر، از قبیله «ازد» و شغلش عطاری بود. ... سفری به خراسان کرد و جابر در خراسان به دنیا آمد. والی خراسان نیز پدرش را به اتهام شیعه بودن کشت.(6)

دهخدا نیز جابر را ایرانی می داند.(7) استاد محدث زاده می نویسد:

حیان پدر جابر در اصل خراسانی بوده و در طوس داروخانه داشته است. او طرف اعتماد همگان و پیوسته به کار داروگری سرگرم بود. در عین حال، مرد سیاست نیز بوده است؛ چون با ابومسلم خراسانی همکاری محرمانه داشت. عمال بنی امیه وی را می شناختند و می دانستند که او عقیده شیعی دارد و از پیروان خاندان نبوت است... پس به قتلش رسانیدند.

حیان در خراسان کشته شد و پسرش جابر که جوان بود، با سپاهیان شیعه از خراسان به کوفه آمد و از آنجا به مدینه به خدمت حضرت صادق علیه السلام مشرّف شد و در ردیف شاگردان امام صادق علیه السلام قرار گرفت.(8)

جابر در مکتب اهل بیت که ابواب جمیع دانش هاست، علم شیمی را فرا گرفت و خدمات شایانی به جامعه علمی اسلامی و شیعی ارائه کرد. او درهای دانش شیمی را به روی مسلمانان گشود و شاگردانی تربیت کرد و کتاب های زیادی در این فن نوشت.

مقام علمی جابر

مقام علمی جابر

جابر بن حیان در نبوغ و هوش، ممتاز بوده است. تاریخ، دانشمندان و انسان های بزرگی را دیده و از آنها سخن به میان آورده است، ولی در میان این گروه، از عده اندکی به عنوان «اعجوبه» نام برده شده است. جابر یکی از شگفتی های بشر است که شکوه و آوازه علمی و فراوانی نوشته های وی، همه را به شگفتی واداشته است. جابر بن حیان، شاگرد مکتب امام صادق علیه السلام است. گاه به سبب بلندمرتبگی او در دانش، هر فرقه و گروهی، او را به خود نسبت داده است. ابن ندیم می نویسد:

1- اختیار معرفه الرجال، ص 336.
2- تنقیح المقال، ج 1، ص 262.
3- بحارالانوار، ج 47، ص 394.
4- فهرست ابن ندیم، ص 420.
5- فهرست ابن ندیم، ص 421.
6- اعیان الشیعه، ج 4، ص 30.
7- لغت نامه دهخدا، حرف «ج»، ذیل جابر بن حیان.
8- محمود خیری، دانشمند نامی اسلام، تهران، انتشارات عطایی، 1341، چ 2، ص 85 .