نسل کشی سادات و مسلمان شیعه صفحه 446

ص:473

1- (1) «قتل عام مسلمانان در دو سوی ارس»، صمد سرداری نیا، ص 90، نشر اختر، 1385؛ توفان در قفقاز، کاوه بیات، ص 93.
2- (2) تاریخ هیجده ساله آذربایجان، صص 751-753.
3- (3) تاریخ خوی، محمدامین ریاحی، صص 501 و 508؛ نام آوران ارومیه، علی بابایی، ص 290.
4- (4) تاریخ هیجده ساله آذربایجان، ص 755.
5- (5) ر. ک: آن روی پنهان عرب باغی از لابه لای کتاب هایش باید شناخت، محمدرضا آبرون؛ ارومیه در گذر زمان، حسن انزلی، ص 372؛ تاریخچه ارومیه (یادداشت هایی از سال های جنگ اول جهانی و آشوب های بعد از آن)، رحمت اله توفیق، ص 43. فصلنامه مطالعات تاریخی، «هولوکاست جیلولوق در ایران و نقش انگلستان در آن یا تلاش انگلستان برای تشکیل جمهوری ارمنستان در خاک ایران»، اصغر حیدری، ش 31، (هشتم، زمستان 1389): صص 230-261.

غرب ایران، قربانی فزون خواهی جلوها و ارمنی های مسیحی و کینه جویی عثمانی های متخاصم شدند و در این میان، عوامل متجاوز روس، انگلیس، فرانسه و آمریکا نیز، در لباس قنسول و مسیونر، در آتش فتنه دمیدند که بر شدت قتل عام شیعیان افزود.

6. کشتار جمعی علما و دینداران شیعه در دوره پهلوی

الف) قتل عام معترضان به تحمیل نماد و پوشش غربی در فاجعه گوهرشاد

قتل عام مسجد گوهرشاد یکی از اوراق ننگین تاریخ پادشاهی دست نشانده پهلوی در ایران است. رضاخان که با زور سرنیزه و حمایت انگلیس به قدرت رسیده بود، طرح اسلام زدایی را به اجرا گذاشت. در سال 1314 شمسی، همزمان با اجباری شدن کلاه شاپوی انگلیسی برای مردان، زمزمه های حجاب زدایی زنان نیز بلند شد. روحانیون شیعه در مقابل این توطئه ساکت ننشستند و به مخالفت پرداختند. یکی از مراجع به نام آیت الله قمی که برای اعتراض به تهران رفته بود، بازداشت شد. به دنبال این مسئله، مسجد گوهرشاد حال و هوای دیگری گرفت و محل اجتماعات مردمی و اعتراضات گسترده شد؛ به همین خاطر به شهربانی مشهد دستور داده شد وعاظ معروف را دستگیر کنند. اما روحانیون و خطبا، به ویژه شیخ محمدتقی نیشابوری معروف به بهلول، در افشای سیاست اسلام زدایی مصمم تر شدند. سرانجام قشون قزاق، به دستور رضاشاه، در روزهای 20 و 21 تیرماه 1314 ه. ش، به مسجد گوهرشاد حمله کردند و جمعیت معترض را به خاک و خون کشیدند؛ چنان که بیش از دو تا پنج هزار تن به شهادت رسیدند و حدود 1500 نفر به اسارت نیروهای قزاق درآمدند.(1) این حرکت، مهم ترین