دانستنیهای شیعه صفحه 101

فرق و مذاهب کلامی ، ربانی گلپایگانی ، علی؛

آشنایی با زیدیه

اشاره

اندیشه ها و تاریخ زیدیه را چون سایر فرق و مذاهب می توان از دریچه های مختلف مطالعه کرد . اگر به زیدیه به عنوان قدرتی سیاسی بنگریم ، باید به تاریخ دولت های زیدی مذهب ادریسیان مغرب و داعیان و امامان دیلم و طبرستان و سلسله امامان زیدی در یمن بپردازیم . اگر با نگاهی کلامی و اعتقادی بنگریم ، باید صرفا سیر تحول و عقاید زیدیه را بررسی کنیم . روش مؤلف در این بخش ، حرکت بین این دو نگاه است . وی با عنایت به میزان دوری و نزدیکی زیدیه به دو شاخه اصلی اسلام یعنی تشیع و تسنن ، بیش از آن که به آن به عنوان یک حرکت و قدرت سیاسی نظر داشته باشد ، به عنوان یک فرقه و مذهب که البته اندیشه های سیاسی کاملا بر آن سایه افکنده است ، بدان توجه کرده است .

امام زید بن علی بن الحسین (ع) و تاسیس مذهب زیدیه

زیدیه به شاخه ای از مذهب تشیع گفته می شود که به امامت زید بن علی بن الحسین (ع) معتقدند و خود را پیرو او می دانند . (1) شیخ مفید در تعریف زیدیه آورده است : «زیدیه به امامت علی ، حسن ، حسین و زید بن علی قائل هستند و نیز به امامت هر فاطمی ای که به خود دعوت کند و در ظاهر ، عادل و اهل علم و شجاعت باشد و با او بر شمشیر کشیدن برای جهاد بیعت شود» . (2)

در مقدمه البحر الزخار نیز در تعریف زیدیه آمده : «زیدیه به فرقه ای گفته می شود که به پیروی از زید بن علی (ع) ، علی بن ابی طالب (ع) را در امامت بر دیگران مقدم و امامت را پس از او

برای حسن (ع) و حسین (ع) و سپس منحصر در فرزندان آن دو بداند که با دعوت و فضل به امامت می رسند ، نه با وراثت . و خروج نیز بر ایشان واجب است . همچنین توحید ، عدل ، وعد و وعید ، امامت و امر به معروف و نهی از منکر از دیگر اعتقادات زیدیه است » . (3)

امام زید در سال هفتادوپنج هجری قمری در مدینه به دنیا آمد (4) و پس از پدرش ، امام زین العابدین (ع) ، شاگرد برادر بزرگ تر خود امام محمد باقر (ع) بود . (5) وی در زمان حکومت هشام بن عبدالملک بن مروان در کوفه دست به قیام و شورش زد و در ذی الحجه سال 122 ه ق به شهادت رسید . (6)

درباره شخص امام زید و تاریخ زندگی ، تعالیم و قیام او بر ضد خلافت اموی تحقیقات بسیاری انجام شده است . (7) به همین دلیل ، در این نوشتار از بررسی شخصیت ، تعالیم ، زندگی و شهادت امام زید چشم پوشی خواهیم کرد و تنها به چند نکته که هنوز قابل تحقیق و توجه بیشتر است ، اشاره می کنیم; از آن جمله این که زیدیه تنها در دوره های پس از شهادت امام زید و در ابتدا ، در کوفه و عراق و سپس در ایران و یمن شکل مذهب به خود گرفت . (8) امام زید بیش از هر چیز آغازگر حرکتی پرشور بر ضد دستگاه ظالم خلافت اموی در عصر خود بود و در این راه از تاکتیک ها و روش هایی نیز سود می برد که در بسیاری از موارد رنگ دینی و مذهبی به