دانستنیهای شیعه صفحه 102

خود می گرفت . (9)

نکته دیگری که مورد توجه برخی از محققان واقع شده ، دامنه دعوت امام زید است و این که اصولا آیا امام زید ، آن گونه که در منابع رسمی زیدیه آمده است ، مردم را به اطاعت از خود به عنوان امام دعوت کرده ، یا این که مطابق برخی از اسناد ، دعوت او به «الرضا من آل محمد» بوده است ، که می تواند به معنای دعوت به امامان مورد قبول امامیه باشد؟ (10)

در ادامه ، نیز مذهب زیدیه که شاخه ای از تشیع به حساب می آید و در اصول اعتقادی با امامیه مشترک است ، بیشتر به جهت نظریه خاص در مسئله امامت از شاخه دیگر تشیع یعنی اثناعشریه (امامیه) متمایز می شود ، (11) وگرنه این دو به همدیگر نزدیک اند; (12) چه ، علاوه بر اشتراک در اصل مسئله امامت ، در سایر اصول اعتقادی تا حد زیادی به امامیه و هر دوی آنها به معتزله نزدیک اند ، (13) تا آن جا که برخی زیدیه را با معتزله یکی دانسته (14) و برخی دیگر معتزله را از جمله فرق زیدیه شمرده اند . (15) در فقه نیز با وجود این که گفته می شود امام زید فقهی مستقل داشته است و زیدیه نیز ادعای چنین استقلالی را دارند ، (16) ولی به نظر می رسد شخص امام زید فقه خاصی بنا نکرد و اصولا دغدغه او چیز دیگری بوده است . از طرفی دیگر ، اصل مرجعیت اهل بیت و لزوم تمسک به کتاب و عترت اصلی پذیرفته شده در زیدیه است ، هرچند در ادامه ، عملا فقه زیدیه تا حد زیادی نزدیک به حنفیه شناخته شده

، (17) که البته در پاره ای از مسائل با امامیه و گاهی نیز با شافعیه متفق است . (18) برخی در این خصوص تا آن جا پیش رفته اند که گفته اند زیدیه در عقاید ، معتزلی و در فقه ، حنفی هستند . (19) البته در ادامه ، نادرستی کلیت چنین ادعایی با توجه به مذهب و گرایش غالب زیدیه که به وسیله امام قاسم و امام هادی رواج یافت ، روشن خواهد شد و نزدیکی زیدیه به امامیه در بسیاری از عقاید و مسائل فقهی مورد اذعان قرار خواهد گرفت .

با وجود این ، شاید بتوان از سه اصل به عنوان مهم ترین اصول و ویژگی های مذهب زیدیه و آنچه شخص امام زید نیز بدان معتقد بوده است نام برد :

1 . افضلیت امام علی و اولویت آن حضرت برسایر صحابه نسبت به خلافت و جانشینی پیامبر (20) و در عین حال تجویز امامت مفضول . (21)

2 . حصر امامت در فرزندان فاطمه (س . ) (22) البته به نظر می رسد در صورت صحت انتساب این عقیده به شخص امام زید ، بین این نظر و قبول امامت شیخین تناقضی است که صحت انتساب اعتقاد و رضایت امام زید به خلافت شیخین را زیر سؤال می برد ، مگر این که ، همان گونه که در دوره های بعد ، معتقدان به خلافت شیخین از زیدیه گفته اند ، خلافت شیخین یک استثنا محسوب شود ، (23) ضمن آن که برای تایید اعتقاد امام زید به حصر امامت در بطنین براساس منابع معتبرتر ، مجال تحقیق بیشتری باقی است . (24)

3 . شرط دعوت علنی به خود و خروج برای جنگ با ظالمان در صحت

تصدی و مشروعیت امامت . (25)

استمرار قیام و مبارزه