دانستنیهای شیعه صفحه 105

این شاخه از زیدیه با مطرح کردن نص بر خلافت علی و حسنین (ع) و دور شدن از اعتقاد منسوب به امام زید در قبول و رضایت به خلافت شیخین و همچنین رو آوردن به اصل مهدویت که از اصول مورد قبول امامیه است ، بیش از دیگر شاخه ها به امامیه نزدیک شدند ، به طوری که از ویژگی های جارودیه ، توجه همزمان به نظریه خروج و عقیده به مهدی منتظر است . (72) جارودیه از طرفی دیگر دارای عقایدی افراطی بوده و به غلو شناخته شده اند . افراط آنان مشخصا در دو نظریه جلوه گر است : یکی قدح شدید و تکفیر شیخین; (73) و دیگری تکفیر و مشرک دانستن کسانی از اهل بیت که مدعی امامت باشند ، ولی خانه نشین بوده و قیام نکنند ، (74) و همچنین تکفیر پیروان چنین افرادی . (75) (مصداق مورد نظرشان امام جعفر صادق (ع) و پیروان مکتب ایشان بود)

. آنان همچنین مانند خوارج ، مرتکب کبائر را محکوم به کفر می دانستند . (76)

ب) سلیمانیه (یا جریریه)

این فرقه به سلیمان بن جریر الرقی منسوب است . او نیز در آغاز از اصحاب امام صادق (ع) بود که از آن حضرت جدا شد و به پیروان امام زید پیوست . (77) عدم حصر امامت در اولاد فاطمه (س) و اعتقاد به شورایی بودن آن از همان ابتدا و درنتیجه دادن مشروعیت ذاتی به خلافت شیخین از جمله مهم ترین اعتقادات این فرقه است . (78) هرچند آنان نیز به خطای امت در عدم انتخاب افضل یعنی علی (ع) معتقد بودند ، (79) ولی آن را خطایی از روی اجتهاد می دانستند که موجب فسق نمی شود; (80) و درباره عثمان (81) و همه محاربان با علی (ع) چون عایشه ، طلحه و زبیر همانند جارودیه حکم به کفر می کردند . (82) اهل سنت نیز متقابلا آنان را تکفیر کردند . (83) سلیمانیه همچنین بر شیعیان امامی در اعتقاد به «بدا» و «تقیه » خرده می گرفتند . (84)

ج) صالحیه (یا بتریه)

این گرایش به حسن بن صالح بن حی همدانی (100- 168) منسوب است . از اصول مطرح در این فرقه جواز امامت مفضول با وجود افضل است ، (85) با این توضیح که علی و اولاد او از دیگران افضلند ، ولی در خصوص حضرت علی (ع) معتقدند که آن حضرت به خواست خود کنار رفت . (86) بنابراین ، امامت علی (ع) تنها پس از بیعت مردم محقق شده (87) و امامت شیخین نیز بلااشکال است . (88) آنان درباره حکم عثمان توقف کردند . (89) همچنین آنان

امامت هر یک از اولاد علی را که خروج کند می پذیرفتند ، چه از فرزندان فاطمه باشد ، یا نباشد . (90) همان گونه که آشکار است ، این فرقه از همه فرق خواه زیدیه به اهل سنت نزدیک تر است . (91)

به طور خلاصه می توان گفت که جارودیه به دلیل اعتقاد به وجود نص بر امامت و رد خلافت شیخین و قبول اصل مهدویت از فرق دیگر به شیعیان امامیه نزدیک تر بودند و تاثیر بیشتری از آنان پذیرفتند ، در حالی که دو فرقه دیگر (صالحیه و سلیمانیه) از حنفیه و معتزله تاثیر بیشتری پذیرفتند و به اهل سنت نزدیک تر بودند . (92) این تمایز در حدی بود که صالحیه و سلیمانیه ، جارودیه را به دلیل تکفیر شیخین تکفیر کردند و جارودیه نیز متقابلا آنان را به دلیل ترک تکفیر شیخین محکوم به کفر دانستند . (93)

حکومت امامان زیدیه و جریان نزدیک به امامیه

در قرن سوم ، به تدریج مذهب زیدیه به انسجام و شکل نهایی خود رسید ، و این مهم با به دست گرفتن قدرت سیاسی به وسیله امامان زیدیه در ایران و یمن همزمان بود . در این مقطع ، قاسمیه ، هادویه و ناصریه در امتداد جریان نزدیک به امامیه ، جریان های غالب و بارز زیدیه بودند که مرکزیت آن از کوفه به ایران و یمن انتقال یافته بود . (94)