دانستنیهای شیعه صفحه 138

پی نوشت ها

1 نگاه کنید به : و . مادلونگ مقاله «هشام بن الحکم» ، در طبع دوم دایره المعارف اسلام . 2 و . مونتگومری وات (در مقاله "The RaEfidites : a Preliminary study" ، «رافضیان : یک بررسی مقدماتی» در 119 F ، 1963 ، ×VI ، Oriens) اشاره کرده است که واژه «امامیه» از سوی ابوالحسن اشعری (متوفی 324 ق / 935 - 936 م) در منابع زیدی به کار رفته است (مقالات الاسلامیین ،

تحقیق : هلموت ریتر ، استانبول ، 1929 - 1933 ، ص 64) و نیز اظهار داشته که این واژه نخستین بار قبل از 850 م ، مورد استفاده قرار گرفته است . این اظهارنظر ظاهرا از سوی یک مأخذ دیگر تقویت می شود : کتاب نقض العثمانیه به قلم بغدادی معتزلی ، ابوجعفر اسکافی(متوفی 240 ق / 854 م) . اسکافی در یک جا خود را از امامیه که به گفته او سخت دلی و لجاجتشان آنها را به «انکار واضحات» کشانده است ، جدا می کند (این متن دوباره از روی شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید در پایان کتاب العثمانیه (جاحظ ، تحقیق : عبدالسلام محمدهارون ، قاهره ، 1374 ق / 1955 م ، ص 318) به چاپ رسیده است) . واژه های «قطعیه» و «اهل النسَق» ، قدیمی تر و گسترده تر از «امامیه» می باشند (واژه اخیر تقریبا تنها به وسیله الناشئالاکبر (متوفی 293 ق / 906 م) به کار رفته است : نگاه کنید به : Fru«he mu`tazilitische Ma«reiographie و J . Van Ess ، بیروت ، 1971 م ، صص 28 و بعد از آن) واژه «اثنی عشریه» احتمالاً اولین بار حوالی سال هزار میلادی به کار رفته است . این واژه در فهرست ابن ندیم امامی (متوفی 380 ق / 990 م) وجود ندارد (مقایسه کنید با : (R . Sellheim, Israel Oriental studies, II, 1972, 429 - 32 . اما همین واژه از سوی فردی متعصب ضد شیعی همچون عبدالقاهر بغدادی (متوفی 429 ق /1037 م) برای اشاره به یکی از شاخه های امامیه به کار رفته است (الفرق بین الفرق ، تحقیق : محمد محیی الدین

عبدالحمید ، قاهره ، 1384 ق / 1964 م ، ص 23 و 64) . با نفوذ بیشتر و فزاینده دوازده امامی ها ، واژه های «امامیه» و «اثنی عشریه» بتدریج با هم مترادف شدند (نگاه کنید به : I . Friedlaender : `The Hetevodoxies of The Shiites in the Presentation of Ibn - Hazm(فرق شیعه به بیان ابن حزم) در JAOS , ××I× , 1908, 151 .

3 برای تحلیلهای مبسوط از رابطه این دو منبع ، نگاه کنید به : W . Madelung,

`Bemerkungen Zur imamitischen Firaq-Literatur , Der Islam , ×LIII, 1-2, 1967, 37FF

4 نوبختی ، کتاب فرق الشیعه ، تحقیق : هلموت ریتر ، استانبول ، 1931 م ، صص 90 - 93؛ سعدبن عبدالله ، کتاب المقالات والفرق ، تحقیق : م . ج . مشکور ، تهران ، 1383 ق / 1963 م ، صص 102 - 106 5 نگاه کنید به : سعدبن عبدالله ، همان کتاب ، 103 6 مقایسه کنید با :

I . Goldziher, Abhandlungen zur arabischen philologie,

II . Das Kitab al-Mu`ammarin des Abu Hatim al-sigistani, leiden, 1899,

PPL×ii - L×i×