دانستنیهای شیعه صفحه 145

او سرانجام امام صادق علیه السلام را مسموم کرد و به شهادت رسانید . (4)

این وضعیت در عصر حکومت مهدی عباسی (169- 158) ، و هادی عباسی (پانزده ماه) و هارون الرشید (193- 170) نیز ادامه یافت و آنان در اعمال فشار و شکنجه ، زندان ، تبعید و قتل علویان راه منصور را ادامه دادند . محمد بن ابی عمیر و فضل بن شاذان به دستور او زندانی و شکنجه شدند . وی حکم دستگیری هشام بن حکم را صادر کرد ، ولی او مخفی گردید . و داستان جنایت حمید بن قحطبه به دستور هارون مشهور است . (5)

4- از امین تا واثق (232- 193)

پس از هارون ، محمد امین به حکومت رسید و مدت چهار سال و چند ماه حکومت کرد . ابو الفرج در مقاتل الطالبیین می نویسد : «روش امین درباره اولاد علی بن ابی طالب برخلاف گذشتگان بود . علت آن این بود که او به فکر خوشگذرانی و تهیه وسائل آن بود و پس از آن در بحران جنگ خود با مامون قرار گرفت ، تا اینکه کشته شد» .

مامون برادر خود را کشت و قدرت سیاسی را به دست آورد و حدود بیست سال (218- 198) حکومت کرد .

در زمان مامون تشیع در اکثر شهرهای اسلامی نفوذ کرد و اثر آن در باره مامون نیز ظاهر گردید ، چنانکه فضل بن سهل ذو الریاستین ، وزیر مامون و طاهر بن الحسن خزاعی فرمانده ارتش وی شیعه بودند .

مامون وقتی کثرت شیعه را دید و دانست که حضرت رضا علیه السلام مورد توجه

و محبوب مردم است و مردم از پدر او (هارون) ناراضی هستند و نسبت به حکومت های قبلی بنی عباس اظهار دشمنی می کنند ، ظاهرا روش تفاهم و دوستی با علویان را برگزید و بدین طریق افکار عمومی را متوجه خود ساخت ، لذا از در نفاق و ریا اظهار تشیع نموده ، از خلافت ، حقانیت ، و برتری علی علیه السلام بر ابو بکر و عمر دفاع می کرد ، و حتی مساله واگذاری خلافت و سپس ولایتعهدی را مطرح نمود ، ولی در حقیقت او هدفی جز حفظ قدرت و تثبیت موقعیت خود نداشت ، و سرانجام نیز امام رضا علیه السلام را به وسیله زهر مسموم ساخت . ولی در هر حال همین ملایمت و نرمش ظاهری ، موجب فراهم شدن زمینه نسبتا مناسبی برای ترویج و نشر عقاید شیعه گردید .

عامل مؤثر دیگری نیز در این باره وجود داشت ، و آن گسترش و افزایش ترجمه کتب فلسفی و علمی بسیار از زبان یونانی و سریانی و غیر آنها به زبان عربی بود که به گرایش مسلمانان به علوم عقلی و استدلالی سرعت بخشید ، به ویژه آنکه مامون نیز معتزلی مذهب بود و به خاطر علاقه مندی به بحث های استدلالی ، مباحث کلامی در زمینه ادیان و مذاهب را آزاد گذاشته بود ، و دانشمندان و متکلمان شیعه از فرصت استفاده کرده و به تبلیغ مذهب اهل بیت علیهم السلام همت گماردند .

در عصر معتصم (متوفای 227) و واثق (متوفای 232) نیز تقریبا شرایط سیاسی در مورد اهل بیت همانند زمان مامون بود ، به ویژه آنکه آن دو نیز به کلام معتزله گرایش داشته