دانستنیهای شیعه صفحه 146

و با بحث های استدلالی و کلامی موافق بودند . پرسشهای کلامی و دینی بسیاری که از امام جواد علیه السلام شده است نیز گواه بر این است که ارتباط مردم با آن حضرت در عصر معتصم نبود ، هر چند معتصم در باطن امر نسبت به امام علیه السلام عداوت می ورزید و سرانجام نیز دستور قتل وی را صادر نمود . پس از شهادت امام علیه السلام ، جمعیت انبوهی برای تشییع جنازه آن حضرت اجتماع نمودند . علی رغم اینکه معتصم تصمیم داشت آنان را از شرکت در مراسم تشییع منع کند ، ولی آنان به تصمیم وی اعتناء نکرده و شمشیر بر دوش بر گرد خانه امام اجتماع نمودند . این مطلب نیز گواه بر قدرت و کثرت شیعه در آن زمان است . (6)

5- عصر متوکل و پس از آن

با به حکومت رسیدن متوکل (247- 232) شرایط دگرگون ، و سخت گیری و کینه توزی آشکار با علویان تجدید شد ، و ارتباط با اهل بیت علیهم السلام جرم سیاسی به شمار آمد . دستور وی به ویران نمودن قبر امام حسین علیه السلام و منع زیارت آن مشهور است . (7)

خصومت متوکل ، به شیعیان اختصاص نداشت ، بلکه وی با فلسفه و کلام و عقل گرایی مخالفت می ورزید . جرجی زیدان می نویسد : از روزی که متوکل به خلافت رسید تا آخرین نفس در آزار و شکنجه فیلسوفان و طرفداران رای و قیاس و منطق کوشش داشت . (8)

پس از متوکل حکومت عباسیان گرفتار آشفتگیها و کشمکشهای بسیار گردید ، و هر چند گاهی درباریان بر سر کسب قدرت ، به جدال و کشتار دست می زدند ، تا زمان معتضد عباسی

(279- 247) پنج تن از حکام عباسی ، به نامهای منتصر ، مستعین ، معتز ، مهتدی و معتمد به حکومت رسیدند ، و با به قدرت رسیدن معتضد (289- 279) بار دیگر دستگاه عباسی اقتدار یافت . چنانکه سیوطی درباره وی نوشته است :

«وی را سفاح ثانی لقب دادند ، زیرا فرمانروایی بنی عباس را تجدید حیات کرده ، و قبل از او از زمان متوکل به بعد گرفتار اضطراب و فرسودگی و ضعف شده و در آستانه زوال بود» . (9)

بنابر این در عداوت و دشمنی عباسیان با اهل بیت علیهم السلام و پیروان آنان جای تردید نیست ، ولی با توجه به اضطراب و نابسامانی حاکم بر دستگاه عباسی در دوره یاد شده ، و شورشها و انقلابهایی که در گوشه و کنار سرزمین اسلامی رخ می داد ، شرایط مناسب برای عباسیان ، در جهت اعمال فشار بر علویان فراهم نبود ، و آنان نسبت به عصر منصور و هارون ، از شرایط بهتری برخوردار بودند .

6- عصر آل بویه ، فاطمیان و حمدانیان

قرن چهارم و پنجم هجری از نظر شرایط سیاسی از بهترین دوران های شیعه به شمار می رود ، زیرا خاندان بویه (477- 320) که مذهب شیعه داشتند ، در دستگاه حکومت عباسی از نفوذ و اقتدار زاید الوصفی برخوردار بودند . فرزندان بویه به نامهای علی ، حسن و احمد که قبلا در فارس حکومت می کردند ، در زمان «المستکفی » به سال 333 وارد بغداد شده ، به مقر حکومت راه یافته و مورد تکریم خلیفه قرار گرفتند . احمد ، «معز الدوله » ، حسن ، «رکن الدوله » ، و علی ، «عماد الدوله » لقب