دانستنیهای شیعه صفحه 174

. نک : عبدالله فیّاض ، تاریخ الامامیه و اسلافهم من الشیعه ، ص 77 79 .

77 . ابوسعد اشعری قمی ، پیشین ، ص 102 / نوبختی ، پیشین ، ص 90 . شهرستانی ضمن بحث در مورد شیعه دوازده امامی که به رحلت امام موسی کاظم علیه السلام اعتقاد پیدا کردند و «قطعیه» نامیده شدند ، چنین می گوید : «امامت را به سوی فرزندانش راندند ، طوری که بعد از موسی کاظم علیه السلام به امامت فرزندش علی الرضا علیه السلام اعتقاد داشتند ، پس از او محمدتقی جواد علیه السلام و بعد علی بن محمّد نقی که مرقدش در قم است (معروف این است که مرقد ایشان در سامرّاء عراق است) ، سپس حسن عسکری الزکی علیه السلام و بعد از او محمّدقائم منتظر علیه السلام که از دوازدهمین می باشد و این طریق دوازده امامی (اثنی عشری) در این زمان است . » (عبدالکریم شهرستانی ، پیشین ، ج 1 ، ص 150 . )

78 . البته این به معنای فراموشی و انکار آن دسته از احادیث مشهور پیامبر صلی الله علیه و آله در اشاره به خلفای اثنا عشر پس از خودش و نیز برخی از روایاتی که از امامان شیعه ، به ویژه امام جعفر صادق علیه السلام درباره امامان و اوصیای دوازده گانه و حتی معرفی نام آن ها رسیده ، نیست . گو اینکه احادیث پیامبر صلی الله علیه و آله در باب خلفای اثنا عشر در قرون نخست از شهرت ویژه ای برخوردار بوده ، اما ذهنیت مخاطبان این احادیث هیچ گاه متوجه آنچه بعدا به عنوان امامان دوازده گانه شیعه شناخته شدند ، نبوده است . شاید این ابهام در مصادیق خارجی و

عدم توجه به پیامد قوّت بخش آن برای تفکر شیعی بود که به ترویج این گونه احادیث عمدتاً در بین محدّثان اهل تسنّن دامن زد و احیاناً برخی از آن ها در تلاشی ناموفق در پی آن بودند که این احادیث را با احتساب برخی خلفای اموی و یا عبّاسی با خلفای راشدین منطبق کنند؛ احادیثی از این دست از طرف امامان علیهم السلام نیز رسیده و آن بزرگان ضمن اشاره به موضوع امامان و اوصیای دوازده گانه ، گاهی اسامی و خصوصیات آن ها را نیز روشن کرده اند . (محمّد بن یعقوب کلینی ، اصول کافی ، ج 1 ، ص 525 535) با این حال ، این احادیث نیز داستان ویژه خود را دارند؛ چرا که به سادگی نمی توان صدور این احادیث را در فضای همگانی جامعه و به صورت علنی و آن هم در جوّ تقیّه زده آن روزگار پذیرفت . طبیعی بود که امامان علیهم السلام با توجه به شرایط سخت سیاسی و حسّاسیت خلفا ، نتوانند به طور علنی مصادیق خارجی امامت را با نام آن ها روشن کنند ، بلکه این کار صرفاً برای عده خاصی و به عنوان اسرار غیر قابل فاش انجام می شده است . از این رو بود که گاهی حتی برخی از اصحاب خاص امامان پس از درگذشت هر یک از امامان ، به ویژه از عصر صادقین علیهماالسلام به بعد ، در تعیین مصداق واقعی امام ، دچار حیرت و اختلاف می شدند . و نیز شاید عدم نقل این گونه احادیث در کتاب های حدیثی قرن سوم و عصر حضور امامان و از طرفی ، طرح آن ها در جوامع حدیثی پس از عصر حضور و شروع غیبت

صغرا نیز به همین دلیل بوده است . با این همه ، اثبات برخی از جزئیات و جریان های تاریخی و موضوعات مورد اختلاف به وسیله احادیث از قوّت چندانی برخوردار نیست .

79 . شریف مرتضی ، الفصول المختاره ، ص 318 .

80 . ابو فرج عبدالرحمان بن جوزی ، تلبیس ابلیس ، قاهره ، 1928 ، ص 22 / عبدالله فیّاض ، پیشین ، ص 95 .

منابع مقاله

مجله ، شیعه شناسی ، شماره 11 ، آقانوری ، علی(1)؛

مکتب شیعه از چه زمانی بوجود آمد؟