دانستنیهای شیعه صفحه 207

پژوهش در نظریه های نظام سیاسی شیعه نشان می دهد که این گونه نظریه ها به لحاظ نظری بر «اندیشه امامت و ولایت» استوارند . اهتمام شیعیان در حفظ و توسعه این مفهوم موجب شده است که در طول تاریخ اسلام ، مجموعه نسبتا منسجمی از استدلال های عقلی ، نقلی و تاریخی در توجیه و تبیین مشروعیت نظام سیاسی شیعه فراهم شود . در این مقاله و تحت سه عنوان «ادلّه» ، «اصول» و «پایه ها»ی نظام سیاسی شیعه ، کوشش می کنیم سیمای عمومی این نظام را ، که در منابع اسلامی «امامت شیعی» نامیده شده است ، بررسی کنیم :

الف . منبع تغذیه کننده یا دلایل وجوب و وجود امامت شیعه

مقدمه

چنان که بسیاری از پژوهشگران اندیشه های اسلامی تأکید کرده اند ، «امامت» تنها اصل اساسی است که شیعیان (دوازده امامی) را از دیگر فرقه های اسلامی متمایز می کند . به نظر محمدحسین آل کاشف الغطاء ، امامت فرق جوهری و اصلی است و دیگر تفاوت ها همانند اختلاف مذاهب مختلف اهل سنّت ، امور فرعی ، عرضی و اجتهادی هستند . (1)

ناصر بن عبداللّه الغفاری ، پژوهشگر سنّی ، نیز می نویسد : امامت نزد شیعه همان اصلی است که احادیث شیعه بر محور آن می چرخد و عقایدشان به آن اصل بازمی گردد . این اصل اثر آشکاری در فقه و اصول و تفسیرها و دیگر علوم شیعه دارد . به همین لحاظ ، شیعیان ، اعم از قدیم و جدید ، و در گذشته و حال ، اهتمام خاصی به مسئله امامت دارند . (2)

شیعیان بر خلاف اهل سنّت ، به مسئله امامت چونان رکن اساسی دین و جزئی از اصول مذهب می نگرند . به اعتقاد شیعه ، امامت منصبی الهی است که

خداوند با توجه به علم خود درباره شرایط و نیازهای بندگان و همانند پیامبر تعیین می کند و ضمن آنکه پیامبر را موظّف به راهنمایی امّت به سوی امام نموده ، مردمان را نیز مکلّف به پیروی از او می کند . (3) آل کاشف الغطاء توضیح می دهد که :

شیعه امامت را همانند نبوّت منصب الهی می داند . پس همچنان که خداوند سبحان کس [یا کسانی] را از میان بندگان خود به نبوت و رسالت برمی گزیند و او را با معجزاتی که همانند نص از جانب خداوند است تأیید می نماید ، همچنین برای امامت نیز آنکه را که می خواهد برمی گزیند و به پیامبرش دستور می دهد امامت او را با نص خاص تصریح نماید و او را برای انجام وظایف رهبری مردم پس از پیامبر به امامت منصوب نماید . تفاوت امام با پیامبر تنها در این است که بر امام همانند پیامبر وحی نمی شود ، بلکه احکام الهی بر او القا و الهام می شود . پس پیامبر مبلّغ و پیام رساننده از جانب خداست و امام نیز از طرف پیامبر؛ و سلسله امامت تا دوازده امام ادامه دارد که همواره امام قبلی بر امام بعدی تصریح و توصیه نموده اند و شرط و تأکید کرده اند که همه آنان همچون پیامبر معصوم هستند . (4)

گفتار فوق تمام اندیشه شیعه را درباره امامت به مثابه اصلی از اصول دین نشان می دهد . شیخ محمدرضا مظفّر به صراحت اعلام می کند که «امامت به اعتقاد ما ، اصلی از اصول دین است . ایمان جز با اعتقاد بدان کامل و تمام نمی شود ، و هرگز جایز نیست که در امامت از پدران

و آموزگاران هر چند صاحب شأن و عظمت باشند تقلید کرد ، بلکه واجب است همانند توحید و نبوّت در آن نظر و اندیشه نمود . »(5) چنین دیدگاهی مسئله امامت را لاجرم به حوزه استدلال عقلی سوق داده است . در زیر ، به دلیل عقلی شیعیان بر وجوب امامت اشاره می کنیم :