دانستنیهای شیعه صفحه 288

از این جمله

، چهار کتاب نخست به عنوان «کتب اربعه »شناخته شده و در فن حدیث شیعی از اهمیتی همانند«صحاح سته »نسبت به مجامیع حدیثی اهل سنت برخوردار است . متداول ترین کتاب از فهرست بالا در مراجعات فقهی ، کتاب وسائل الشیعه است که جامع احادیث چهار کتاب نخست (کتب اربعه) و بسیاری از کتابهای حدیث دیگر است و چون منحصر به روایاتی است که در مباحث فقهی رسیده است کتاب دستی برای مراجعه هر فقیهی است .

استناد به روایات این مجامیع تابع وجود شرایط خاصی است (5) . وثاقت و راستگویی همه راویان سلسله سندیک حدیث باید به ثبوت رسیده باشد . دانشی خاص به نام علم رجال که درباره روات حدیث و شرح حال آنان بحث می کند متکفل این کار است . احادیث از نظر مقدار اعتبار و سندیت بر اساس ضوابط مخصوصی که در علمی دیگر به نام علم درایه مورد بحث قرار گرفته است به انواع ورده های مختلفی تقسیم می شود و بر همین اساس ، بسیاری از روایات متون ذکر شده از نظر فقهاء ضعیف و غیر قابل استناد است .

پی نوشتها

1 . منابع مشترک فقه مذاهب چهارگانه اهل سنت عبارتند از : قرآن ، سنت ، اجماع و قیاس . برخی از مذاهب مزبور پاره ای منابع دیگر را نیز به این لیست افزوده اند (زرقاء 1 : 31 و 47/عبد الوهاب خلاف ، علم اصول الفقه : 22) مقصود از قیاس سرایت دادن حکم یک موضوع است به موضوع مشابه بر اساس کشف و استنتاج احتمالی علت ، بدون دستیابی بر علت واقعی و قطعی حکم . این کار برابر است با«تمثیل »منطقی که در استدلالات عقلی و فلسفی آن را حجت نمیدانند با«قیاس »منطقی که کشف

قطعی علت ، و در استدلالات عقلی معتبر و حجت است . قیاس به خاطر آن که دلیلی قطع آور نیست در اصول فقه شیعه به صورت یک منبع فقه شناخته نمی شود .

2 . پس از این خواهیم دید که عقل در حقوق شیعی همچنین به عنوان ابزار فکر ، اساس کار و مورد استفاده است که البته مقصود از عقل در این مورد ، استدلال عقلی و شیوه تحلیل منطقی است .

3 . ببینید محقق حلی ، المعتبر : 6/شهید اول ، ذکری : 5/همو ، قواعد : 25/مقداد ، التنقیح الرائع : 2 پ - 3 و/صاحب مدارک ، هدایه الطالبین : 7 ر - 11 ر/قطیفی ، کشف الفوائد : 130 .

4 . برخی دانشمندان متاخر شیعی معتقدند که عقل یک منبع بالقوه برای فقه شیعی است نه یک منبع بالفعل ، به این معنی که اگر چه بر اساس ضوابط علم اصول فقه عقل به تنهایی می تواند حکمی فقهی را کشف کند و ما را به یکی از احکام و تکالیف مذهبی راهنمایی نماید لیکن این مطلب عملا در هیچ موردی اتفاق نیافتاده و تمامی احکام شرعی که بر اساس احکام قطعی عقل مجرد انسانی قابل کشف است در همان حال در قرآن و سنت ، مورد راهنمایی قرار گرفته و با دلیل شرعی (سمعی) بیان شده است (ببینید محمد باقر الصدر ، الفتاوی الواضحه 1 : 98)

5 . ببنید شهید دوم ، الدرایه : 62 - 81/ابو القاسم بن حسن یزدی 1 : 44 - 61 .