دانستنیهای شیعه صفحه 290

خطیب بغدادی به نقل از ابن عرفه می گوید : «ابوهاشم نسبت به دستگاه حاکم ، فردی سخنگو و شکایتگر بود . از این رو ، در سال 252 ه . وی را از بغداد به سامّراء منتقل کردند و در آنجا زندانی نمودند . » وی در زندان (در زمان مهتدی عبّاسی) با امام عسکری علیه السلام و یاران دیگرش هم سلول بود . یک روز از خستگی زندان ، نزد امام عسکری علیه السلام شکایت کرد و امام در پاسخ به او فرمود : «نماز ظهر را در منزلت خواهی خواند . » در همان روز مهتدی

کشته شد و وی آزاد گشت .

وی احادیث فراوانی از امام هادی و عسکری علیهماالسلام روایت کرده و چون پسرخاله امام صادق علیه السلام بود ، روابط نزدیکی با ائمّه اطهار علیهم السلام داشت . رابطه او با امامان شیعه سبب شد تا اخبار فراوانی که از او روایت شده ، مورد قبول همگان قرار گیرند . منابع رجالی بالاتفاق ، او را فردی مطمئن و جلیل القدر معرفی کرده اند . وی به دلیل اینکه بیشتر تعلیمات خود را به طور مستقیم از امامان عصر خویش می گرفت ، روایات او (مگر اندکی) بدون هیچ واسطه ای از آنان نقل شده اند .

برخی از کسانی که از او روایت کرده اند احمد بن محمّد برقی ، حسن بن ابی لبابه ، سعد بن عبداللّه ، احمد بن محمّد بن عبداللّه ، محمد حمیری ، اسحاق بن محمّد نخعی ، حسین بن احمد مالکی اسدی و جعفر بن محمّد بن مالک هستند . از جمله تألیفات او کتابی است که در اخبار و مدایح امامان شیعه علیهم السلام نوشته شده است . (1)

زیّات همدانی کوفی (172 ؟ 262 ق)

ابوجعفر محمّد بن حسین بن أبی الخطّاب ، معروف به «زیّات همدانی» ، از اعیان و بزرگان شیعه و از اصحاب امام جواد ، هادی و عسکری علیهم السلام ، نامش زید و کنیه اش ابوجعفر و کنیه جدش ابوالخطّاب است . از لقب «زیّات» به دست می آید که وی در شهر خود ، همدان ، روغن فروشی می کرده و ماندگاری این لقب ، احتمالاً ناشی از آن است که وی این شغل را در کنار فراگیری دانش ، از وقتی که وارد کوفه شد نیز حفظ کرده است . محل

ولادت او همدان بود ، ولی از تاریخ ولادت او اطلاع دقیقی در دست نیست ، اما از روایات او ظاهر می شود که میزان عمرش بیش از نود سال بوده است . از این رو ، با توجه به اینکه وفات او به تصریح نجاشی و دیگران ، در سال 262 قمری (در کوفه) اتفاق افتاده ، چنین گمان می رود که تولد او تقریبا در سال 172 هجری روی داده است . بنابراین ، روایت کشّی مبنی بر اینکه وی ابوحمزه ثمالی (م 150 ه) را ملاقات کرده ، خالی از ضعف نیست . چنان که روایت او بدون واسطه از محمّد بن مسلم (م 150 ه) ، که در تهذیب شیخ طوسی آمده ، خالی از اشکال نمی باشد؛ زیرا وی آن ها را درک نکرده است .

از بستگان او ، خواهرزاده اش ، ابوالعباس محمّد بن جعفر رزّاز (م 313 ق) ، فردی پرکار و کثیرالحدیث بود . در میان خانواده او ، تنها می توان پدرش را در منابع معتبر ردیابی کرد که ظاهرا در تربیت او و حیات علمی اش نقش بسزایی داشته است . نام پدرش حسین بن ابی الخطّاب است که در سال 140 ه . متولد شد و از بزرگان قم به شمار می آمد . اهل قم پدرش را با همین اسم می خوانند ، ولی دیگران او را حسین بن خطّاب (بدون کنیه) ذکر می کنند . گفتنی است این ابوالخطاب غیر از ابوالخطّاب محمّد بن ابی زینب مقلاص است که مورد نفرین امام صادق علیه السلام قرار گرفت . همچنین پدر بزرگ او ، ابوالخطّاب نیز از چهره های علمی بود . کشّی در کتاب

خود ، رجال این خانواده را ستوده است . نجاشی درباره صاحب ترجمه گفته است : «زیّات همدانی از راویان مورد اعتمادی است که در روایات او هیچ مناقشه ای نیست و از جایگاه والایی برخوردار بوده و دارای تصنیفات خوبی است . »

برخی از استادان او وهیب بن حفص ، حمّاد بن عیسی ، حنان بن سدیر و مسعده بن زیاد هستند . از جمله شاگردان او ، عبدالله بن جعفر حمیری ، محمّد بن علی بن محبوب ، احمد بن ادریس ، ابوالعبّاس محمّد بن جعفر رزّاز و محمّد بن یحیی العطّار هستند . از نوشته های او معلوم می شود که وی بیشتر در علم کلام و حدیث ، تخصص داشته است .