دانستنیهای شیعه صفحه 291

نجاشی کتاب های التوحید ، المعرفه و البداء ، الردّ علی اهل القدر ، کتاب اللؤلؤه ، وصایا الائمّه(ع) ، کتاب النوادر و الامامه من الاخبار و الروایات را از او می داند . اما سیّد بن طاووس درباره انتساب کتاب الامامه به او تردید دارد و مؤلّف آن را فردی از علمای شیعی متقدّم ، و تاریخ کتابت آن را سال 229 ه . معرفی می کند . از گزارش صاحب ترجمه به محمّد بن حسن صفّار به دست می آید که کتاب های او بیش از این ها بوده ، به طوری که وی را «حسن التصانیف» معرفی کرده اند . (2)

ابوجعفر خزاعی (؟ 262 ق)

ابو جعفر احمد بن محمّد بن زید ، از معاصران امام جواد علیه السلام ، از تاریخ ولادتش اطلاعی در دست نیست ، ولی وفات او در سال 262 ه . و احتمالاً در کوفه اتفاق افتاده و پس از اینکه حسن بن محمّد بن سماعه

صیرفی (م 263 ق) بر او نماز گذارده ، به خاک سپرده شده است . از تاریخ وفات او و همچنین از اینکه حسن بن سماعه بر او نماز گزارده و نیز از روایات حمید بن زیاد از او ، به دست می آید که وی از اصحاب امام رضا علیه السلام و یا به طور یقین ، از اصحاب امام جواد علیه السلام بوده است ، گرچه شیخ طوسی در فهرست ، وی را از جمله کسانی قرار داده که از ائمّه اطهار علیهم السلام به طور مستقیم روایت نکرده اند . در اینکه وی کجا پرورش یافته و دوران تحصیلش چگونه بوده است ، اطلاعی نداریم ، اما از شاگردان و استادان او می توان پی برد که وی در شهرهای کوفه و بصره به استماع حدیث مشغول بوده و کتابی نیز در این باره نوشته است . در منابع رجالی ، تنها با اشاره به اینکه وی «دارای کتاب است» از او تجلیل شده ، اما چون گزارش روشنی از او در دست نیست ، برخی از علما شخصیت او را مجهول و ناشناخته معرفی کرده اند و حتی شیخ طوسی و ابن داود وی را فردی ضعیف و غیرقابل اعتبار معرفی نموده اند .

استادان او آدم بن متوکّل ، علی بن سوید سائی ، عبدالله بن ولید منقری ، عمرو بن یسع و اسحاق قمی هستند . از شاگردان او می توان حمید بن زیاد نینوایی (م 310 ق) را نام برد که فردی واقفی (هفت امامی) است ، اما اصول زیادی از او روایت کرده است . از تألیفات او ، تنها یک کتاب حدیثی به او نسبت

داده شده است . (3)

محمّد بن بکر بن جناح (حدود 163 263 ق)

ابوعبداللّه محمّد بن بکر بن جناح کوفی أزدی ، از اصحاب امام کاظم علیه السلام و از راویان ممدوح و مورد قبول شیعه ، فردی فاضل و کثیرالروایه است . از تاریخ تولد او اطلاعی در دست نیست ، اما چون از اصحاب امام کاظم (128 183 ق) است ، می توان حدس زد که وی از سال خوردگان بوده و تقریبا یک سده حیات داشته است؛ زیرا به گفته نجاشی ، وی در سال 263 ه . وفات کرده و حسن بن سماعه (م 263 ق) بر او نماز گزارده است . محل وفات او در کوفه بود . علاّمه حلّی به اشتباه ، نام وی را محمّد بن بکران ثبت کرده ، ولی در رجال ابن داود ، ضمن انتقاد از این اشتباه ، گفته است : نام پدر او بکر است ، نه بکران .

وی در کوفه پرورش یافت و از دوران جوانی به استماع حدیث پرداخت و به زودی در علم حدیث متبحّر شد و به تدریج ، شاگردانی تربیت نمود و اندوخته های خویش را به آنان منتقل کرد . پدرش ، ابومحمّد بکر بن جناح ، از بزرگان حدیث در کوفه بود و در پرورش او نقش قابل توجهی داشت . شواهد موجود نشان می دهند که وی همچون پدرش فردی واقفی (هفت امامی) بود؛ زیرا بسیاری از شاگردان او مانند حسن بن سماعه و حمید بن زیاد نینوایی دارای مذهب واقفی بودند؛ یعنی بر امامت امام هفتم شیعیان توقّف کردند و او را مهدی موعود می پنداشتند . از این رو ، شیخ طوسی بدون اینکه از ارزش

تعالیم و معلومات او سخنی به میان آورد ، او را فردی واقفی معرفی می کند ، اما علمای زیادی علی رغم اعتقاد فاسدش ، وی را فردی مورد اعتماد در نقل حدیث معرفی کرده اند . استادان او ابوالجارود ، صفوان بن خالد ، صفوان بن یحیی ، اسحاق بن عمّار و پسرش محمّد ، حفص بن عمر بن سالم ، علی بن شجره ، زکرّیا بن محمّد ، ابوعلی الصبیح الصائغ ، و پدرش بکر بن جناح می باشند . از جمله شاگردان ، او محمّد بن احمد بن ثابت ، حمید بن زیاد نینوایی ، اسماعیل بن محمّد و حسن بن محمّد بن سماعه هستند . از آثار او ، کتاب النوادر (تازه ها) در موضوع حدیث است . (4)