دانستنیهای شیعه صفحه 292

حسن بن محمّد بن سماعه (؟ 263 ق)

ابومحمّد کندی کوفی صیرفی حضرمی ، از فقهای بزرگ و از شیوخ مذهب واقفی ، ولادتش معلوم نیست ، ولی در تاریخ پنجم جمادی الاولی شب پنجشنبه سال 263 ه . در کوفه وفات کرد . پس از اینکه ابراهیم بن محمّد علوی بر او نماز گزارد ، در محله «جعفی» پشت کوفه او را به خاک سپردند . کنیه او «ابومحمّد» و یا به گفته شیخ طوسی «ابوعلی» است . نجاشی با هر دو کنیه از او یاد می کند . وی از اصحاب امام کاظم علیه السلام است و علاوه بر روایت ، دارای مقام فتوا و رأی بود و از فقهای بزرگ مذهب واقفی به شمار می آید . (واقفیه کسانی هستند که اعتقاد به زنده بودن امام هفتم شیعیان دارند و او را مهدی موعود می پندارند . ) حیات علمی او در میان خانواده اش در کوفه

آغاز شد؛ زیرا دانشمندان سرشناسی از خانواده او ظهور کرده اند .

جدّ او ، معلّی بن موسی کندی ، فردی موثّق در حدیث و از اعیان بود . برادر او ، ابراهیم بن محمّد بن سماعه از امام صادق علیه السلام روایت می کرد . همچنین برادر دیگرش ، جعفر بن محمّد بن سماعه است نیز از راویان معتبر به شمار می آمده و به گفته بعضی ، وثاقت جعفر از برادران دیگرش بیشتر است پدر او محمّد فرزند سماعه است ، که در تربیت علمی او نقش بسزایی داشته است . در منابع رجالی چنین وانمود شده که سماعه از فرزندان مهران است؛ چنان که از کلام نجاشی در ترجمه «سماعه بن مهران» و «محمّد بن سماعه» چنین تصوری حاصل می شود ، در حالی که وی از فرزندان سماعه بن موسی بن روید بن نشیط حضرمی است .

شرایط خانوادگی او نشان می دهند که وی در محیطی علمی و مذهبی قرار داشته و تحت تأثیر مذهب واقفی بوده است . درباره تعصّب او نسبت به مذهب واقفی ، گفته شده : اینکه وی زمان امام رضا ، جواد ، هادی و حسن عسکری علیهم السلام را درک کرده و هیچ حدیثی از آن ها نقل ننموده ، نشانگر تعصّب شدید او نسبت به مذهب واقفی است . به نظر می رسد وی این تعصّب شدید را از استاد خصوصی اش ، علی بن حسن طاطری جرمی (م 260 ق) ، به ارث برده است . طاطری کسی است که صرفا اعتقادات مذهب واقفیه را به او تعلیم داده است . از این رو ، حسن بن سماعه هیچ روایتی در موضوع فقه

، از این استادش نقل نکرده است . همچنین در گزارشی معتبر از رجال نجاشی که در آن به فضیلت امام حسن عسکری علیه السلام اشاره شده ، وی آن را انکار کرده و این حاکی از تعصّب شدید او نسبت به مذهب واقفی است . با این همه ، صاحب ترجمه از دیدگاه علمای رجال ، فردی موثّق است و روایات او از اعتبار و ارزش زیادی برخوردارند . شیخ طوسی در فهرست خود ، پس از اینکه وی را واقفی المذهب معرفی کرده ، او را با اوصافی همچون «جیّد التصانیف» ، «نقی الحدیث» و «حسن الاعتقاد» ستوده است .

استادان او بسیارند ، به گونه ای که بعضی از محققان معاصر بیش از هفتاد نفر را ذکر کرده اند . وی از استادان خود احادیث فراوانی نقل کرده است . به همین دلیل ، او را «کثیرالحدیث» لقب داده اند ، به طوری که شیخ طوسی به تنهایی هشتصد حدیث او را نقل کرده است . از این تعداد استادان او ، 47 نفر از سوی نجاشی ، شیخ طوسی و شیخ حرّ عاملی توثیق شده اند ، ولی سایرشان به صراحت موثّق دانسته نشده اند . از جمله استادان او ، حسین بن ایّوب ، سلیمان بن صالح جصّاص ، علی بن شجره بن میمون ، عمرو بن حریث ، عمر بن ابان کلبی ، محمّد بن ابی عمیر و بسیاری دیگر هستند . در این میان ، روایات او از محمّد بن ابی عمیر از همه بیشتر است . از شاگردان او ، که بیشترین روایت را از او نقل کرده اند ، می توان حمید بن زیاد و محمّد

بن احمد بن ثابت را نام برد .

تصنیفات او را تا سی کتاب معرفی کرده اند که از جمله آن ها کتاب الغیبه ، کتاب وفاه ابی عبداللّه علیه السلام ، کتاب القبله ، کتاب الصلاه ، کتاب الصیام و کتاب های دیگری در ابواب گوناگون فقهی می باشد . (5)

جعفر بن مازن (؟ 264 ق)