دانستنیهای شیعه صفحه 299

از آثار او ، کتاب الصیام ، کتاب الدواجن ، جواهر الاسرار و مقتل الحسین علیه السلام را می توان نام برد . از تألیفات فراوان او به دست می آید که تخصص وی در علم فقه ، حدیث و تاریخ بوده و با علوم تفسیر و ادبیات عرب نیز آشنایی داشته است . (14)

داعی کبیر حسنی (؟ 270 ق)

حسن بن زید بن محمّد بن اسماعیل بن حسن بن زید بن حسن بن علی بن ابی طالب علیه السلام ، از سادات علوی و از رجال برجسته امامیه (و به اعتقاد برخی ، شیعه زیدیه) بود . القاب او «الداعی الی الحق» ، «الداعی الاول» و «الداعی الکبیر» بود . در مقابل ، «حسن بن قاسم» (م 316 ق) ، ملقّب به «داعی صغیر» است . وی پایه گذار سلسله «علویان» در طبرستان و فردی شجاع ، کوبنده و در عین حال ، متواضع بود . او در مدینء منوّره از مادری پارسا به نام «آمنه» متولد شد و در همانجا نشو و نما پیدا کرد و سپس در سال 250 ه . در طبرستان آمل ظهور نمود و سلسله «طاهریان» را بیرون راند و جنگ

هایی نیز در سال 260 ه با یعقوب بن لیث صفار داشت تا اینکه سلطنت او در تمام بلاد طبرستان استقرار یافت . وی در شرایطی اقدام به فتح طبرستان کرد که عاملان بنی عبّاس همچون سلیمان بن عبداللّه بن طاهر و محمّد بن اوس اهالی آنجا را قتل عام کرده بودند . از این رو ، وی در نخستین اقدام خود ، وارد شهرهای «آمل» و «ساریه» شد و پس از فتح تمام طبرستان ، شهرستان «ری» و بخشی از بلاد «دیلم» را نیز به تصرف خویش درآورد . وی پس از بیست سال حکومت ، در روز دوشنبه سوم رجب ، و یا به گفته افندی در ریاض العلماء ، در روز شنبه 23 رجب سال 270 ه . در زمان خلافت معتمد باللّه (256 تا 279 ق) ، در شهرستان آمل (واقع در مازندران) وفات کرد و در مدرسه ای که خود در مرکز خلافتش ، آمل ، بنا کرده بود ، دفن شد و قبّه و مزارش تا قرن نهم هجری پابرجا بود . وی در این مدرسه ، علاوه بر رهبری سیاسی جامعه ، فقه شیعه را نیز تدریس می کرد .

پس از وی ، برادرش ، محمّد بن زید حسنی ، که در نبردش با محمّد بن هارون سامانی در سال 287 ه کشته شد ، به جای او بر کرسی خلافت نشست . اکنون نسل سادات حسنی ، از محمّد بن زید است؛ زیرا داعی کبیر از خود فرزندی به جای نگذاشت ، مگر یک دختر به نام کریمه که قبل از ازدواج ، از دنیا رفت .

درباره رفتار

و صفات «داعی کبیر» گزارش های متناقضی به چشم می خورند : از یک سو ، درباره صفات نیک او گفته شده که یکی از شعرا به نام نصر بن نصر حلوانی در مدح داعی کبیر این قصیده را آغاز کرد : «اللّه فرد و ابن زید فرد» (خدا یکی و حسن بن زید نیز یکی است) ، اما داعی کبیر از این جمله برآشفت و خطاب به شاعر گفت : خاک بر دهانت! چرا نگفتی : خدا یکی است و حسن بن زید بنده اوست؟ سپس از جایگاه خود برخاست و صورت به خاک نهاد و مکرّر می گفت : خدا یکی است و من بنده او هستم . همچنین گفته شده : وقتی «داعی کبیر» هر سال خزانه بیت المال را می گشود ، آن را ابتدا بین قبایل قریش ، و سپس به ترتیب ، بین انصار و فقها و اهل قرآن و سایر اقشار مردم تقسیم می کرد ، به گونه ای که حتی یک پول سیاه هم در خزانه باقی نمی ماند .

اما از سوی دیگر ، درباره صفات زشت او گزارش ها حاکی از آن هستند که وی خون ریزی های فراوان داشت و انسان ها و شهرهای زیادی را به خاک و خون کشید که در این میان ، برخی از بزرگان علما و سادات علوی نیز کشته شدند؛ چنان که پناه بردن دو تن از شیعیان امامیه به امام حسن عسکری علیه السلام نیز در همین زمینه بوده است . از آثار اویند : الحجه فی الامامه ، کتاب البیان و الجامع فی الفقه . (15)

صاحب الزنج (؟ 270 ق)

علی بن محمّد علوی برذعی عبیدی ، از معاصران امام حسن عسکری علیه السلام بود