دانستنیهای شیعه صفحه 300

که وی را «برقعی» نیز می گویند؛ زیرا همیشه با چهره ای نقاب زده حرکت می کرد . تاریخ ولادت او معلوم نیست ، ولی وفات او در سال 270 ه . رخ داده است . برخی از علمای بزرگ مانند ابن میثم بحرانی ، شارح نهج البلاغه ، وی را با صفاتی همچون «فاضل» و «بارع» ستوده اند ، بعضی دیگر مانند سیّد بن طاووس ، او را عالم به علم نجوم ، و در کتاب عمده الطالب نیز وی را شاعر معرفی کرده و برخی از اشعار او را آورده است . همچنین عده ای از تبارشناسان انتساب او به آل علی علیهم السلام را صحیح می دانند . اما گزارش های دیگر حاکی از آن هستند که وی از شیعیان زشت کردار ، قسی القلب و فردی ماجراجو بود . از این رو ، روایات اندکی که از طریق او نقل شده ضعیف و بی اعتبارند ، حتی استاد او ، محمّد بن عبداللّه جعفری ، که از مصنّفان امامیه است ، به سبب سوء پیشینه او ، در منابع رجالی تضعیف شده است .

نام صاحب زنج علی بن محمّد از «بنی عبدالقیس» است . بعضی دیگر اسم او را «بهبود» و او را ایرانی و اهل قریه «ورزنین» از روستاهای «ری» می دانند . ماجرای قیام و شورش او در تاریخ مشهور است . او برای جلب انظار مردم و تأیید قیام خویش ، به دروغ ، ادعای انتساب به «علویان» کرد و خود را از نواده های شهید جاوید اسلام ، زید بن علی بن الحسین علیه السلام معرفی نمود . امام حسن عسکری علیه السلام ادعای علوی بودن او را رد کرد

و فرمود : «صاحب الزنج لیس منّا اهل البیت . »

گفته می شود : وی در روز جمعه 17 شوّال 255 یا 257 ه در زمان خلافت مهتدی عبّاسی ، داخل بصره شد و مردم آن را قتل عام و مسجد جامع شهر را به آتش کشید ، به گونه ای که خون از کوچه های بصره روان شد . دامنه این فتنه تا شهرهای «آبادان» ، «اهواز» ، «آبله» ، «دشت میشان» ، «واسط» ، «رامهرمز» و «ابی الخصیب» ، گسترش پیدا کرد . در این شورش ها ، فرزندان و عیال او نیز در شورش «آبله» کشته شدند و او از آن پس ، مقطوع النسل گردید . بر اساس تحقیقات انجام شده ، در مدت قیام صاحب زنج ، که چهارده سال و چهار ماه بود ، یک و نیم میلیون نفر کشته و قربانی شدند . وی قریب پانزده سال (14 سال و 4 ماه) مدام در بین مردم فساد می کرد تا بالاخره در سال 270 ه ق کشته شد .

او علاوه بر ادعای انتسابش به «علویان» ، به مهم ترین چیزی که برای تحریک و تشویق بردگان و پیوستن آن ها به او تکیه داشت ، این بود که خود را رهبر بردگان معرفی کرد و ندای آزادی آن ها را سر داد . به همین دلیل ، وی را «صاحب زنج» یعنی «رهبر بردگان» نامیده اند .

بعضی از مورّخان بر این اعتقادند که عقاید او ریشه در تفکر فرقه «ازارقه» از «خوارج» دارد و بر این اعتقاد خود شواهد خوبی ارائه می دهند . علی علیه السلام در یکی از خطبه های نهج البلاغه که پس از جنگ

جمل در سال 36 ق ایراد شده ، خطاب به اهل بصره ، از جنایات او خبر داده است .

ظاهرا نخستین کتابی که درباره قیام او نوشته شده ، مربوط به احمد بن ابراهیم بن المعلی الشیعی است که به نام اخبار صاحب الزنج معروف می باشد . از آثار خود او ، دیوان صاحب الزنج است . همچنین دیوان دیگری وجود دارد به نام دیوان العلوی الحمانی که شعرهای آن با اشعار صاحب زنج مخلوط شده است . وی سرانجام در یکی از شورش هایش شکست خورد و به دست ابواحمد الموفق باللّه در زمان خلافت معتمد به هلاکت رسید . (16)

جعفر کذّاب (226 271 ق)

ابوعبداللّه جعفر بن محمّد بن علی بن موسی ، معروف به «جعفر کذّاب» و «زق الخمر» ، پسر امام هادی علیه السلام و از مدعیان امامت ، ولادتش در سال 226 و وفات او به سال 271 ه در سن 45 سالگی در سامرّاء اتفاق افتاد . وی دو برادر داشت : یکی امام حسن عسکری علیه السلام و دیگری ابوجعفر محمّد . (ابوجعفر محمّد ، فکر نهضت و انقلاب در حجاز را در سر داشت ، اما در بین راه در یکی از روستاهای موصل درگذشت . وی با وجود عمر کوتاهی که داشت ، 120 فرزند پسر داشت که در شهرهای مدینه ، بغداد و جندی شاپور پراکنده شدند و اکنون برخی از احفاد او از فرزندان «سیّد ابراهیم» هستند که در کاظمین سکونت دارند . وی به دلیل فرزندان زیاد ، ملقّب به «اباکرین» یا «ابابنین» (پدر فرزندان بسیار) شد . نوادگان وی همچون نسب آن ها ، به امام رضا علیه السلام می رسند