دانستنیهای شیعه صفحه 334

مانده آن که احیاناً هنوز در میان منابع شیعی یافت می شود ، توانسته است به کمک بعضی از مغرضان و معاندان شیعه آمده ، آنان را در مشوّه جلوه دادن چهره تشیع امامی یاریگر باشد؛ چنان که هم اکنون شاهدیم نویسندگانی همچون ناصر الغفاری در اصول مذهب الشیعه ، عبدالله القمیصی در الصراع بین الاسلام و الوثنیه ، احسان اللهی ظهیر در الشیعه و السنه ، و سید موسی موسوی در الشیعه و التصحیح با تیراژ میلیونی کتب خود و با استفاده از همین افکار رسوبی ، بهترین و کارآمدترین دستاویزهای خود را برای حمله به شیعه و آلوده نشان دادن آن فراهم آورده اند . از همین جاست که لزوم مطالعه پیرامون این پدیده خطرناک و تلاش در راه شناخت ماهیت ، اهداف و پیامدهای آن به صورت مضاعف خود را نشان می دهد .

متأسفانه در طی چنین مطالعه ای این واقعیت برای ما روشن می گردد که اصلاً تناسبی میان اهمیت این موضوع و بررسیهای انجام شده پیرامون آن وجود ندارد و این عدم تناسب بیشتر در جبهه شیعه امامیه به چشم می خورد؛ زیرا در میان منابع و آثار آنها در طول قرون ، با تألیفات اندکی درباره شناخت این پدیده مواجه می شویم . البته در میان آثار پیشینیان شیعه که در زمان حضور ائمه (ع) می زیستند و به خوبی از خطرات این پدیده آگاه بودند ، آثار بیشتری در این زمینه وجود داشت که عمدتاً با عناوینی همچون «الرد علی الغلاه» به نگارش درآمده بود؛ نوشته هایی که هم اکنون به صورت مستقل اثری از آنها یافت نمی شود .

ناگفته پیداست که گامهای آغازین درباره مطالعه این

پدیده را باید از منبع شناسی شروع کرد تا هم ازکارهای انجام شده در این زمینه آگاهی یابیم و هم با شناخت نویسندگان این منابع و اهداف آنان و نیز روش تحقیق و مطالعه آنان ، به صورت غیر مستقیم به اهمیت و ارزش نوشته های آنان پی ببریم . این نوشته مختصر سعی دارد تا در حد توان خود ، کمکی به برداشتن این گام نخستین بنماید .

همان گونه که از عنوان نوشته بر می آید ، این مقاله تنها در صدد معرفی منابعی است که حداقل بخش قابل اعتنایی از آنها پیرامون پدیده غلو و نیز معرفی غالیان در عصر حضور ائمه (ع) که طبیعتاً دوره غیبت صغرا نیز به آن ملحق می شود ، نگاشته شده باشد . بنابراین ، معرفی گروههای غالی همانند شبک و اهل حق و نیز برخی ازگروههای صوفیه که بعدها پدید آمدند ، در موضوع این نوشته نمی گنجد .

همچنین تذکر این نکته لازم است که تأکید اصلی این نوشته برمعرفی منابعی است که غالیان منتسب به شیعه رامطرح کرده اند . این نوشته به جهت سهولت در تنظیم مطالب در دو بخش سامان می یابد : بخش اول ، نوشته هایی است که بخشی از آنها به غلو و غالیان اختصاص یافته است . بخش دوم نیز نوشته هایی است که درعنوان آنها کلمه غلو و غالیان به کار رفته و اصولاً به منظور بررسی این پدیده و یا معرفی غالیان پدید آمده اند .

بخش اول : کتبی که بخشی از آنها درباره غلو و غلات است

1 . ابو محمد حسن بن موسی (متوفا بین سالهای 300 و 310 ق)

تعلیق سید محمد صادق بحرالعلوم ، چاپ چهارم ، نجف ، مکتبه الحیدریه ، 1388ه

ق .