دانستنیهای شیعه صفحه 54

مهم ترین شخصیت های این گرایش متوسط که از آراء آنان در برخی متون فقهی جا به جا یاد شده است عبارتند از :

1 - علی بن بابویه قمی (م 329) .

2 - ابو الفضل محمد بن احمد الصابونی الجعفی ، صاحب الفاخر (نیمه اول قرن چهارم) .

3 - جعفر بن محمد بن قولویه قمی (م 369) .

4 - محمد بن احمد بن داود بن علی قمی (م 368) .

3- متکلمان

مکتب اهل الحدیث که چنانکه دیدیم در اوائل دوره غیبت صغری تا نیمه دوم قرن چهارم بر محیط علمی و مراکز فرهنگی شیعه کاملا چیره شده و حکمروایی بلا منازع داشت ، در دهه های اخیر قرن مزبور با پیدایش قشری جدید از متکلمان زبر دست و نیرومند زیر فشار قرار گرفت و تحت

تاثیر انتقادات شدید وکوبنده آنان روز به روز تضعیف شد تا جایی که تقریبا به صورت کامل از میان رفت .

شخصیت برجسته ای که توانست این موفقیت را برای گرایش کلامی و عقلی شیعی به دست آورد متکلم و حقوقدان برجسته شیخ مفید ، ابو عبد الله محمد بن محمد بن نعمان بغدادی ، ابن المعلم (م 413) بود (182) . او بر احمد بن محمد بن جنید اسکافی ، محمد بن علی بن بابویه قمی - صدوق ، جعفر بن محمد بن قولویه ، احمد بن محمد بن علی بن داود قمی و ابو الحسین علی بن وصیف الناشی شاگردی کرده (183) و بنابراین با هر سه مکتب فقهی رایج در قرن چهارم آشنایی درست یافته بود .

او برای گشودن راه استدلال و تعقل در کلام و فقه شیعی چاره ای جز انتقاد سخت و خشن از روش قشری و متحجر اهل الحدیث در برابر خود ندید و از این رو کوشید تا با ضربات کوبنده ای تسلط و حاکمیت قشریگری را بر محیط علمی و جامعه مذهبی شیعه در هم بشکند ، و سرانجام نیز در کار خود به طور کامل توفیق یافت . گویا یک عامل اساسی در موفقیت او آن بود که محدثان قم - که سردمدار و پرچمدار مکتب اهل الحدیث بودند - در مورد امامان نظرات خاصی داشتند و نسبت دادن هر گونه امر غیر طبیعی و فوق العاده را بدانان غلو و انحراف مذهبی تلقی می نمودند (184) تا آنجا که معتقد بودند اگر کسی پیامبر را مصون از فراموشی یا اشتباه بداند غالی و منحرف است (185) . مساله ای که با نام