دانستنیهای شیعه صفحه 61

6 -فقه دوره صفوی

فقه دوره صفوی (907 - 1135) از نظر گرایش های حاکم بر آن و مکتب هایی که در طول این دو قرن و نیم بلکه تا نیم قرن پس از آن بر محیط علمی شیعی حکمفرما بود به سه بخش جدا تقسیم می گردد که گرچه از نظر تاریخی پس از یکدیگر به وجود آمده اند لیکن در سیر زمان و در ادامه کار ، در کنار یکدیگر فعالیت خویش را انجام داده و پیگیری می نموده اند :

1 . مکتب محقق کرکی - محقق دوم علی بن حسین بن عبد العالی کرکی (م 940) از شخصیت های بزرگ فقه شیعه است که در سیر تکاملی آن نقشی مهم داشته و به خصوص در استوار ساختن مبانی فقه کوشش های اساسی نموده است .

فقه کرکی از دو نظر با فقه دوره های پیش تر فرق دارد . یکی آن که او با قدرت علمی خویش مبانی فقه را مستحکم ساخت . مشخصه عمده فقه او استدلالات قوی در هر مبحث است . او هم دلایل و براهین نظرات مخالف را به نحو عمیق و دقیق مطرح ساخته و هم نظر خود را در هر مورد با استدلال محکم به کرسی نشانده است . در مکتب های پیش تر استدلالات فقهی چنین قوی نبوده و به خصوص در مواردی که چند استدلال برای یک مطلب آورده می شد استدلالات ضعیف و سطحی ، فراوان به چشم می خورد . این نکته مخصوصا در آثار برخی از فقهاء مشهور به خوبی جلب توجه می کند .

فرق و مشخصه دیگر فقه کرکی ، بذل توجه خاص به پاره ای مسائل است که تغییر سیستم حکومتی و به قدرت رسیدن شیعه در ایران به وجود آورده بود . مسائلی از قبیل حدود اختیارات فقیه ، نماز جمعه ، خراج و مقاسمه و نظائر آن که پیش از این تغییر به خاطر عدم ابتلاء ، جای مهمی در فقه نداشت اکنون مورد توجه بسیار قرار می گرفت . کرکی شخصا این مسائل را در آثار فقهی خود مانند جامع المقاصد و تعلیق الارشاد و فوائد الشرائع به تفصیل مورد بحث قرار داده و در برخی از آنها رسائلی مستقل نیز نوشته است .

بیشتر فقهاء و مجتهدان شیعه پس از کرکی تا پایان دوره صفوی متاثر از روش فقهی او بوده اند چه مجموعه حقوقی عمیق و متین او را با استدلالات قوی و محکم در برابر خود داشته اند . مشهورترین این

فقیهان که نام و آراء ایشان در مآخذ فقهی نقل می شود عبارتند از :

حسین بن عبد الصمد عاملی (م 984) نگارنده العقد الطهماسبی و رسائل فقهی دیگرعبد العالی بن علی بن عبد العالی کرکی (م 993) نگارنده شرح ارشادبهاء الدین محمد بن حسین عاملی (م 1030) نگارنده مشرق الشمسین و حبل المتین و اثنی عشریات و مجامع عباسی .

میر داماد ، محمد باقر بن شمس الدین محمد استرابادی (م 1040) نگارنده شارع النجاه سلطان العلماء ، حسین بن رفیع الدین محمد مرعشی (م 1064) نگارنده حاشیه ای بر الروضه البهیه محقق حسین بن جمال الدین محمد خوانساری (م 1098) نگارنده مشارق الشموس جمال الدین محمد بن حسن خوانساری (م 1125) نگارنده حاشیه ای بر الروضه البهیه فاضل هندی ، محمد بن حسن اصفهانی (م 1137) نگارنده کشف اللثام و المناهج السویه 2 . مکتب مقدس اردبیلی - محقق احمد بن محمد اردبیلی (م 993) نگارنده مجمع الفائده و البرهان و زبده البیان در فقه روشی کاملا مستقل و مخصوص به خود داشت که مکتبی خاص به وجود آورد . مشخصه کار او اتکاء بر فکر و اجتهاد تحلیلی و تدقیقی بدون توجه به آراء و انظار پیشینیان بود . او اگرچه در اساس فقه تغییر و تحولی به وجود نیاورد لیکن دقت های خاص و موشکافی ها ، و روش آزاد و شجاعت حقوقی او مکتب وی را کاملا ممتاز ساخت .

گروهی از بهترین فقهاء این دوره پیرو روش اردبیلی و دنباله رو او هستند که مشهورترین آنها این چند نفرند :