فقهای نامدار شیعه صفحه 100

فخر المحققین در شب بیستم جمادی الاول سال 682 هجری در شهر حله موطن خویش دیده به دنیا گشود . علوم مقدماتی و متداول عصر و سپس علوم عالیه معقول ، یعنی فلسفه و کلام و منطق و فقه و اصول و حدیث و غیره را نزد پدر علامه اش فرا گرفت و پیش از آنکه به حد بلوغ برسد ، در انواع آنها ورزیده شد ، یعنی تقریبا ازتحصیل آنها بی نیاز گردید .

استعداد و نبوغ وی

قاضی نور الله شوشتری در کتاب مجالس المؤمنین می نویسد : «فخر المحققین محمد در علوم عقلی و نقلی محققی نحریر بود و در علو فهم و فطرت مدققی بی نظیر .

سپس او از یکی از دانشمندان شافعی نقل می کند که وقتی با پدرش به نزد سلطان محمد خدابنده به سلطانیه قزوین آمد ، دانشمندی جوان ، عالی مقام ، مستعد ، نیکخوی و پسندیده خصال بود . »آنگاه می گوید :

«وی در خدمت پدر بزرگوارش تربیت یافته و در سن ده سالگی نور اجتهاد ازناصیه حال او تافته ، چنانکه خود نیز در شرح خطبه کتاب قواعد»به آن اشاره فرموده وگفته

است چون از تحصیل علوم معقول در محضر پدرم علامه فراغت یافتم و بسیاری از کتب علمی علمای شیعه را نزد وی خواندم ، از او مسالت نمودم کتابی در فقه تصنیف کند که جامع اسرار آن علم باشد . . . »

سپس به نقل از قاضی نور الله برای اثبات اینکه فخر المحققین هنگام تصنیف کتاب قواعد»پدر ، مجتهد بوده و کمتر از ده سال داشته است ، می نویسد : «از ملاحظه تاریخ ولادت او ، و تاریخ تصنیف کتاب ظاهر می شود که سن او در آن موقع کمتر از ده سال بوده و تعجب شهید ثانی در این باب چنانکه در حاشیه قواعد اظهار فرموده ، وجهی ندارد . بلکه تعجب او عجب است ، زیرا که خود(یعنی شهید ثانی)در شرح درایه اصول حدیث ، حال جمعی کثیری را که خدای تعالی ، در کمتر از آن عمر توفیق کمال داده ، ذکر نموده است . از جمله آن که روایت کرده که از شیخ تقی الدین حسن بن داود که می گفته سید غیاث الدین ، عبد الکریم بن طاوس که دوست و مصاحب او بوده ، به کتاب خواندن مشغول شد و در چهار سالگی از معلم مستغنی گردید و از ابراهیم بن سعید جوهری روایت نموده است که گفت کودکی چهار ساله دیدم که نزد مامون عباسی آوردند و او قرآن را خوانده بود و نظر در رای و اجتهاد کرده بود . این قدر بود که هر گاه گرسنه می شد ، مانند طفلان می گریست و مؤید این داستان ، زندگی شیخ ابو علی سینا است ، بر وجهی که در تواریخ مسطور است . »

مؤلف روضات الجنات ، بر قاضی نور الله

خرده گرفته است و گفته : «تاریخ تالیف قواعد بر من روشن نیست تا حکم کنم که فخر المحققین در آن موقع چند ساله بوده ، ولی تعجب شهید ثانی در واقع و اینکه قاضی گفته است به قول حسن بن داود ، غیاث الدین بن طاوس در چهار سالگی از معلم بی نیاز شد ، مقصود این نیست که وی در آن سن کلا از تحصیل بی نیاز گردید ، بلکه منظور از معلم ، معلم خط بوده است .

نظریه دیگر