فقهای نامدار شیعه صفحه 161

ولادت

بهاء الدین محمد بن عز الدین حسین بن عبد الصمد بن شمس الدین محمد بن علی بن حسین بن محمد بن صالح حارثی همدانی عاملی جبعی ، معروف به شیخ بهایی ، حکیم و فقیه و عارف و منجم و ریاضی دان و شاعر و ادیب و مورخ بزرگ ، درسال 953 ه . ق در بعلبک از توابع جبل عامل در یک خاندان علم و دانش که تبار ونسب خود را به حارث همدانی یکی از یاران مخلص علی(ع)می رسانند ، پا به عرصه حیات نهاد . پدر عالیقدر او ، عالم بزرگوار ، شیخ حسین فرزند عبد الصمد حارثی(متوفی 984 ه . ق) ، یکی از شاگردان مبرز فقیه نامدار شیعه ، مرحوم شهید ثانی(مستشهد966 ه . ق)است . او که خود صاحب نظر بوده و کتبی در فقه و اصول و علوم متداول عصر خود داشته است ، پس از شهادت شهید ثانی ، در ایام جوانی ، در اثرسختگیریها و کارشکنیهایی که در امور شیعه در جبل عامل پیش آمده بود ، به ایران منتقل گردید . کودک نو پا نیز همراه پدر بود . در عهد حکومت صفویه که حرکت سیاسی با تز«دفاع از اهل بیت(ع)و دوستی و مودت آل عصمت(ع)»شروع شده بود ، به حکومت صفوی پیوست و با خاندان بزرگ منشار که عنوان شیخ الاسلامی حکومت را داشت ، وصلت نمود .

شیخ بهایی در اثر ذکاوت و استعداد فطری که داشت ، با بهره گیری از پدر ومحیط

علمی و فضیلتی اصفهان توانست در علوم و دانشهای متداول عصر تبحری به دست آورد ، تا آنجا که برخی در توصیف او گفته اند : «علامه جهان بشر و مجدد دین درقرن حادی عشر»که ریاست مذهب و ملت به او منتهی گردید ، در علوم و فنون اسلامی فنی وجود نداشته باشد که او را در آن بهره ای نباشد .

منزلت علمی و قلمی او

فقیه ربانی و عارف صمدانی ، شیخ بهاء الدین محمد عاملی ، یکی از بزرگان ومفاخر و نوابغ اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم هجری می باشد که در جامعیت وتنوع علوم و دانش ، کمتر نظیری می توان بر او پیدا نمود . او یکی از جامع ترین افرادروزگار خویش در وسعت معلومات و تنوع اطلاعات بوده است ، از این نظر برجستگی مشخصی در میان فقهاء و دانشمندان کسب کرده است ، و اگر او را نادره ای از نوادر و نابغه ای از نوابغ نامیده باشیم ، راه مبالغه نپیموده ایم . و خود با تواضع و فروتنی خاصی ، به این حقیقت اعتراف دارد ، آنجا که می گوید : «من در مباحثه و جدل ، بر هر ذوفنونی چیره شدم ، ولی هرگز نتوانستم با کسی که در یک فن استاد بود ، حریف شوم . »(با این جمله به حقیقتی اشاره دارد که متاسفانه در اثر فشار و نیازهای اجتماعی ، اقتصادی وسیاسی کمتر مورد توجه و عنایت حوزه ها و مراکز علمی و دانشگاهی ماست ، و آن اینکه استعداد طبیعی و ذاتی انسان ، توان و قابلیت فراگیری یک سنخ مطلب خاصی رادارد ، هر انسانی نمی تواند در تمام فنون موفقیت و پیشرفت داشته باشد ، بسیار بجاست که مربیان و پیش کسوتان

ذوق فرد را دریابند و او را به مسیر مورد علاقه اش هدایت کنند . )

شیخ بهایی در زمینه های مختلف اطلاعات و آگاهی دارد و همین آگاهی ووسعت معلومات ، نوعی جاذبیت به آثار او بخشیده است که از میان انبوه آثار گذشتگان ، کتابها و تالیفات او را به صورت کتاب روز و مورد علاقه درآورده است . فی المثل درکتاب اربعین که یک کتاب حدیثی و فقهی است ، از مسائل ریاضی و هیات نیزاستفاده کرده است ، و مسائل آنها را به صورت روشن و ملموس در اختیار خواننده قرارداده است .

عصر زندگی او

او در نیمه اول قرن یازدهم هجری ، و در ربع اول قرن هفدهم میلادی زندگی می کرد ، قرنی که برای مورخین دارای اهمیت و اعتبار ویژه ای است . قرن هفدهم میلادی ، قرن پیشرفت و رنسانس علمی در اروپا نام گرفته است ، از طرفی در این زمان زمامداران نامداری حاکمیت داشته اند ، مانند«سلیمان قانونی در عثمانی که قلمروحکومت عثمانی را تا قلب اتریش گسترانده بود ، یا شاه عباس صفوی اول در ایران ، یاسلطان مغول محمد شاه اکبر در هندوستان ، و در اروپا نیز ملکه الیزابت اول درانگلستان ، و لوئی چهاردهم در فرانسه حکومت داشتند . همه این زمامداران ، بر خلاف اسلاف و اقران خود ، عموما معروف به علم دوستی و دانش طلبی بوده اند و در روزگاراین حکومتها ، دانشمندان و هنرمندان نامی در سراسر جهان پا به عرصه حیات نهادند ، فی المثل در انگلستان فرانسیس بیکن صاحب مکتب تجربی(1561-1626 م 968-1035(ه . ق)که از میراث غنی فرهنگ اسلامی بهره ها برده است . «شکسپیر»شاعر نامدار(1564-1616 م 971-1021 ه .