فقهای نامدار شیعه صفحه 219

و آل او ، به خصوص اسد الله الغالب ، دروازه علوم اسلامی ، علی بن ابیطالب(ع)پذیرفت و ما را بر آنچه خواسته بودیم ، توفیق عنایت فرمود . در برابر این نعمت بزرگ شکرگزار و سپاس مندیم و تاریخ فراغت آن ، شب سه شنبه 23 رمضان 1254 هجری نبوی بود و در تالیف آن درست سی سال رنج و زحمت و اشتغال در کار بوده است . »

او تکمیل کننده حرکت علمی و فقهی جدیدی بود که اساس آن توسط علامه وحید بهبهانی در کربلا ، پایه گذاری گردید ، پس از آنکه مدت طولانی در قرن 11 و 12حوزه های علمی به خاموشی و سستی گرائیده بود ، در اثر حرکت و تلاشهای مرحوم وحید بهبهانی و در عهد محقق والا مرحوم شریف العلماء ، متوفی 1254 تلاشها به اوج خود رسید . حوزه درسی او از امواج طلاب پژوهشگر موج می زد و بیش از هزار نفر درحوزه درسی او تلمذ می نمودند . کافی است که بگوییم یکی از شاگردان آن حوزه ، استادمتاخرین ، شیخ مرتضی انصاری بود ، ولی با وفات شریف العلماء مازندرانی از موقعیت حوزه کربلا کاسته گردید . آنجا مرکزیت علمی خویش را از دست داد و انظار و افکار مردم و طلاب به حوزه علمیه نجف متوجه گردید و وجود صاحب جواهر ، بزرگترین عامل این جذبه معنوی و علمی بود . با جزم کامل می توان گفت که قرن سیزدهم هجری ، یکی از قرون پرثمر و پربار علمی و فقهی در جهان اسلامی است . شخصیتها وفحول نامی علمی و فقهی به عرصه بروز و ظهور آمدند که نمونه ای از آنها شیخ محمدحسن نجفی صاحب جواهر در فقه ، و شیخ مرتضی

انصاری(متوفی 1281)در فقه واصول بود و افرادی از مدرسه علمی این شخصیتها به ظهور پیوستند که همیشه افتخارشاگردی این مکتب را داشتند ، مانند آیه الله میرزا حسین نائینی(متوفی 1355)و آیه الله خراسانی ، مازندرانی و غیرهم که همواره بر این شاگردی افتخار و مباهات داشته اند .

موقعیت سیاسی نجف

این تحولات بزرگ علمی و فقهی ، مرهون امنیت و آسایش سیاسی موقتی بودکه پس از آن همه برخوردها و مبارزات نظامی و سیاسی دو دولت عثمانی و ایران برسر تصاحب عراق صورت گرفته بود ، و همانند عصر امام باقر(ع)و امام صادق(ع)بسیار کوتاه بود . پس از منازعات فراوان صلحی میان دو دولت عثمانی و ایران ، بامیانجی گری شخصیت اصلاح گر ، عالم ربانی ، شیخ موسی ، نجل آل کاشف الغطاء(متوفی 1241)صورت گرفت و اسیران عراقی از ایران پس گرفته شد و زائران ایرانی به زیارت عتبات عالیات شتافتند . در این رفت و آمدها ، مسائل مالی و اقتصادی علماء ومراجع عالیقدر تقلید مقیم کربلا نیز ترمیم گردید و حوزه های علمی فعالیت و نشاطخود را از سر گرفتند .

دوران زندگی صاحب جواهر ، بهترین و درخشان ترین فرصت و دوران آسایش فکری بود ، چون حوزه نجف از جهات مختلف سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی ، در یک آسایش و آرامش نسبی به سر می برد ، به حدی که طلاب و مهاجرین و زائرین از هر سوبه آن ناحیه رو می آوردند و نیازهای فکری و روحی خود را از خرمن علم و عرفان ، واز کانون آموزش و بینش اسلامی آن سیراب می ساختند . در کنار حرکتها و فعالیتهای علمی و فقهی آن ، حرکتها و نشاطهای ادبی و شعری هم

شروع گردید و شعرائی مانندشاعران خاندان آل اعسم ، خاندان محی الدین ، خاندان شیخ عباس و ملا علی و سیدحیدر حلی ، شیخ محسن خضری ، سید جعفر حلی ، سید محمد جعفری ، سید ابراهیم بحر العلوم و . . . پدید آمدند . اینها همه و همه از برکت امنیت و آسایش اجتماعی وسیاسی نجف نشات می گرفت .

محصول فقهی و علمی این نشاطها ، پدید آمدن آثار بزرگ فکری بود که هر کدام به نوبت خود از ذخایر فکری و علمی اسلامی محسوب می شوند ، چون از آن دوران درخشان آثار جاودان و ماندنی فراوان باقی مانده است که می توان از کتابها وموسوعه های بزرگ فقهی مانند : کشف الغطاء ، مفتاح الکرامه ، ریاض المسائل ، مکاسب و . . . را در فقه ، و در علم اصول کتابهایی مانند : قوانین ، فصول ، ضوابط ، حاشیه معالم شیخ محمد تقی اصفهانی و تعلیقات و شروح آن ، و فرائد الاصول را ذکر نمود . ازمهم ترین و نفیس ترین این کتابها می توان جواهر الکلام شیخ محمد حسن که در شرح شرائع الاسلام محقق است در فقه ، و فرائد شیخ مرتضی انصاری را در اصول نام برد .

جواهر کتابی است که از نظر دارا بودن آراء و گفته های علماء ، همراه با دلیلهای آنان بی نظیر است ، و از نظر جامع بودن به اقوال پیشینیان و متاخرین مورد استقبال ورغبت اهل علم و پژوهندگان علم فقه بوده است . از این نظر بارها به زیور طبع آراسته شده است ، پنج بار در ایران در6 جلد با چاپ سنگی چاپ شده و در بین علماء ودانشمندان توزیع گردیده است ، و

اخیرا چند بار در ایران و لبنان و عراق با چاپ حروفی ، در43 جلد تجزیه شده ، در چندین هزار نسخه چاپ شده و در اختیاردانشمندان اهل فن قرار دارد ، و اکنون نیز در لبنان تجدید چاپ شده و با بهترین نوع کاغذ و جلد ارائه گردیده است . به طور کلی می توان ویژگیهای کتاب را به شرح زیر بیان کرد :