فقهای نامدار شیعه صفحه 222

و دهها تن دیگر را نام برد ، و مرحوم شیخ مرتضی انصاری به عنوان تیمن وتبرک در درس او شرکت می جست . از درایت و کاردانی و دلسوزی او به حفظ شئون حوزه اسلام ، این بود که در مرض مرگ خویش ، استاد بزرگ مرحوم حاج شیخ مرتضی انصاری را به عنوان زعیم حوزه علمیه معرفی کرد ، با آنکه آن روز شیخ مرتضی یک فردگمنامی بیش نبود .

دیدگاه صاحب جواهر نسبت به شیخ مرتضی

حوزه نجف در آن روزگار با مدیریت و ریاست عامه دو عالم ربانی اداره می شد :

شیخ علی کاشف الغطاء فرزند شیخ جعفر ، و مرحوم شیخ محمد حسن صاحب جواهر . و مرحوم شیخ مرتضی در درس کاشف الغطاء شرکت می جست و به تالیف

وتصنیف نیز مشغول بود . پس از درگذشت آیه الله کاشف الغطاء ، برادرش شیخ حسن همراه شیخ محمد حسن صاحب جواهر حوزه را اداره می کردند . با فوت شیخ حسن در سال 1266 اداره تمام حوزه به صاحب جواهر منتهی گردید . صاحب جواهر درروزهای آخر عمر ، هنگامی که در بستر بیماری افتاده بود ، دستور داد تا مجلسی از تمام علمای طراز اول در حضور او تشکیل شود و شیخ مرتضی را نیز حاضر کنند ، آن گاه صاحب جواهر شیخ را بر بالین خود نشاند و دستش را بر بالای قلب خود گذاشت وگفت حالا مرگ بر من گوارا است و رو به حاضرین کرد و گفت : این مرد پس از من مرجع شما خواهد بود . و بعد رو به شیخ کرد و گفت : تو هم از احتیاطات خود کم کن ، چه دین اسلام ، آئین سهل و آسان است . بدین ترتیب زعامت حوزه علمیه نجف را که کوچکترین دلبستگی به آن نداشت ، به شیخ مرتضی انصاری منتقل گردانید . البته این عمل مرحوم صاحب جواهر یک معرفی اجمالی و یک نوع توصیه و باز نمودن مقام علمی شیخ بود ، و گرنه در مرجعیت ، معرفی مرجع قبلی شرط نیست و فقط می تواندراهگشا باشد .

نامه به سعید العلماء و جواب ایشان

با معرفی مرحوم صاحب جواهر و با روند تکاملی و اشتهار علمی که شیخ درحوزه نجف پیدا کرده بود ، مرجعیت و زعامت به او منتقل می گشت ، ولی او از این امراباء داشت و قبول نمی کرد . نامه ای در این خصوص به هم درس و هم مباحثه سابق خوددر کربلا ، مرحوم سعید العلماء مازندرانی ، به مازندران نوشت

و از او دعوت کرد تا به نجف بیاید و این تکلیف را عهده دار شود ، اما او این پیشنهاد را نپذیرفت و در پاسخ نوشت : «هنگامی که در کربلا بودم و من و شما با هم از محضر شریف العلماء استفاده می بردیم ، استفاده و فهم من از شما بیشتر بود ، اما در این مدت شما در آنجا مشغول تدریس و مباحثه بوده اید و من در اینجا گرفتار امور و مراجعات مردم هستم . شما دراین امر از من سزاواتر هستید . »

این داستان ، نوعی ورع و تقوی و تکلیف پذیری مردان خدا را نشان می دهد که چه سان از پذیرش اموری که شائبه های مادیت و احتمال عوارض آلودگی دارد ، گریزان بوده اند و در ترک آن با یکدیگر به مسابقه می پرداختند !

او بدین ترتیب از سال 1266 تا 1281 ه . ق ، پانزده سال تمام ریاست و زعامت علمی حوزه علمیه نجف را در اختیار داشت و مردم مسلمان از او تقلید و پیروی می کردند و آن چنان در عرصه فقه و اصول تبحر داشت که با گذشت یک قرن و نیم ازوفات او هنوز هم تالیفاتش در فقه و اصول در حوزه ها مورد استفاده اساتید می باشد .