فقهای نامدار شیعه صفحه 241

پس از مدتی به توصیه استادش به دار العلم آن زمان ، اصفهان شتافت و در مدرسه صدر ، حجره ای گرفت . استاد بزرگوار وی در اصفهان ، شیخ محمد تقی صاحب حاشیه برمعالم بود . پس از فوت شیخ محمد تقی به محضر درس سید محقق ، میر سید حسن بید آبادی حاضر شد و قبل از بیست سالگی به کسب اجازه از وی نائل آمد . (اجازه درآن زمان معمولا در سه چیز بود : اجازه در امور مربوط به ولایت فقیه ، اجازه

نقل حدیث ، اجازه در اجتهاد)میرزا پس از ده سال تعلیم و تعلم در اصفهان ، عزم سفر به عتبات عالیات نمود و در سال 1259 ه . ق وارد کربلا شد و درس آیه الله سید ابراهیم صاحب ضوابط شرکت جست ، سپس عازم نجف شد . میرزا در نجف در حوزه های درس علما و اساتیدی چون صاحب جواهر ، و صاحب انوار الفقاهه حاضر شد . پس ازفوت صاحب جواهر در مجالس درس شیخ بزرگوار ، علامه دهر ، شیخ مرتضی انصاری شرکت کرد و در نجف مقیم شد . در تعریف و مدح این مرد بزرگوار همین بس که بارهاشیخ مرتضی انصاری گفته بود : «من درسم را برای سه نفر می گویم : میرزا محمد حسن ، میرزا حبیب الله ، آقا حسین تهرانی

گزینش میرزا به مرجعیت و زعامت دینی

به سال 1281 ، شیخ مرتضی انصاری دار فانی را وداع گفت . افاضل شاگردان شیخ گرد آمدند و به گفته میرزای آشتیانی ، «همگی بر مقدم بودن میرزای شیرازی اتفاق کردند . »میرزا به سبب تواضع و خاکساری ابتدا از قبول این مهم امتناع می نمود ، ولی بااستماع سخنان دیگران و حکم ایشان مبنی بر وجوب تصدی این امر از جانب استاد ، میرزا قبول نمود . سال 1288 هنوز فرا نرسیده بود که به زیارت خانه خدا مشرف شد .

میرزا در این سفر قصد اقامت در مدینه منوره را داشت که این امر میسر نمی شود و به نجف باز می گردد . پس از آن ، مجاورت مشهد امام رضا(ع)را نیت می کند که آن هم ممکن نمی شود . تا اینکه بالاخره در شعبان 1290 به سامراء مسافرت می کند ، و این مسافرت همان هجرت او به سامراء

است . با هجرت میرزا به سامراء ، خانه علم و مرکزاسلامی و مرجع مردم در امور دین و دنیا شد و خداوند متعال هم با نصرت خویش وبالا بردن مقام میرزا ، نام او را در سراسر کره ارض منتشر ساخت .

سیرت میرزا در دوران زعامت

در خوش برخوردی و شیرینی گفتار ، نمونه نداشت . شخص در هنگام جدا شدن از میرزا در نهایت شادمانی و رضایت ایشان را ترک می گفت . هیچ کس به سعه صدر اونبود . حتی بر مستحق ، یک کلمه زشت اداء نمی کرد . خطا کار را جز به احسان پاداش نمی داد و این همان خلق عظیمی است که از پیامبر عظیم الشان اسلام به ارث برده بود .

حافظه میرزا

گستردگی خرد و حافظه میرزا مساله شگرفی است که اندیشه ها را به حیرت فرومی برد . میرزا اگر کسی را یک بار می دید ، حتی پس از بیست سال به محض دیدار مجدداو را می شناخت . گاه می شد به حدیث یا عبارتی فقط یک نگاه می انداخت و سرش رااز روی متن برمی داشت و آن را از حفظ می خواند . کتاب ابواب الجنان را که به خاطربرخورداری از سجع و قافیه فراوان ، از مشکل ترین متون است ، با دوبار خواندن حفظکرده بود . بیشتر قرآن را از حفظ داشت . تمام دعاهای ماه رمضان و سایر اوقات ، و نیززیارات همه مشاهد ائمه را از بر می خواند . دیده نشده بود که در هنگام زیارت با خودکتابی ببرد . در ضمن زیارتش را هم بسیار طولانی به انجام می رسانده است .