فقهای نامدار شیعه صفحه 253

8-کفایه الاصول در دو جلد

و مشهورتر از همه تالیفات او ، این کتاب آخری است که در تمام اقطار ، درنهایت اشتهار می باشد . دانشمندان حاشیه ها و تعلیقه های متعددی بر آن افزوده اند که ازمشهورترین آنها ، حاشیه شیخ محمد حسین اصفهانی ، شیخ محمد علی قمی ، شیخ عبد الحسین آل شیخ ، و میرزا ابو الحسن مشکینی است که هر کدام در کشف معضلات و ابراز حقایق آن کتاب ، تلاش فراوانی نموده اند که در روشنگری مطالب آن کتاب مفیدمی باشد . و تاسیس چند مدرسه علمیه را در نجف اشرف ، در سری کارهای علمی وتربیت علماء او می توان ذکر کرد .

سیاست

سیاست و تشریک مساعی در امور عمومی ، و مصالح کلی مسلمین ، یکی ازوظایف مهم و بزرگ علماء و فقهاء و دانشمندان علوم الهی است که خداوند متعال دخالت در این امور را بر عهده آنان واگذاشته است و متعهد ساخته است که هرگز دربرابر عربده های سیری سیران مست و مغرور ، و ضجه فریادهای گرسنگی گرسنگان مظلوم ، آرامش و

سکوت اختیار ننمایند ، و طبق فرمان علم و معرفت و ایمان خویش ، که از معارف الهی کسب کرده اند ، به این وظیفه مهم الهی و اسلامی قیام ورزند ، هر چندکه راحت طلبان و آسایش خواهان می خواهند که همیشه علم و مدارس علمی ودانشمندان علوم الهی را از این مسئولیت ، عاری سازند و علم را در زاویه مقدسه کنج مدارس پرورش دهند ، و دیگر هیچ وظیفه ای و مسئولیتی و نه تعهد و مقاومتی در برابر نفوذ افکار شیطانی و اعمال جابرانه ستمکاران و جباران تاریخ نداشته باشند . و این جدالی است قدیمی و طولانی که از دورانهای گذشته نه چندان نزدیک ، به یادگار مانده است و متاسفانه در عصرهای اخیر تا عصر انقلاب اسلامی ایران ، با تلاش و با آن همه سرمایه گذاری استعمارگران ، مسیحیان و سیاستمداران و راحت طلبان که در این راه مبذول داشته اند . کفه دوم ترازو بر کفه اول آن برتری پیدا کرده است و انزواء و سکوت و اشتغال محض به درس و بحث و کتاب بر حوزه نجف سایه افکنده بود که جریان مشروطیت و مبارزه با دیکتاتوری و خودسری فرد حاکم بر سرنوشت عمومی مسلمانان ، در ایران اوج گرفت و فریاد مظلومیت مسلمانان به گوش مراجع عالیقدرنجف اشرف رسید . آخوند ملا محمد کاظم خراسانی شاگرد و تربیت یافته مکتب میرزای شیرازی ، از کسانی بود که به این ندای مظلومان پاسخ مثبت داد و همراه با دیگراساتید علم ، مانند : آیه الله شیخ عبد الله مازندرانی و برخی دیگر از علماء احکام روشن وفتاوای صریح در مورد خلع محمد علی شاه قاجار از سلطنت و تشیید مبانی حکومت الهی

و وجوب وحدت میان امت اسلامی ، صادر نمودند و مشروطیت را که خود گامی به جلو در راه استواری عدالت بود ، به وجود آوردند . هر چند از این مشروطیت عوامل نفوذی و مامورین استعمار و استثمار سوء استفاده ها کردند و نتایج ناروایی از آن گرفتند ، ولی اساس کار و آن هسته اولیه و نقطه مرکزی کار ، بر اساس قویم و نیت پاک واقدام الهی استوار بود .

مبارزه با اومانیسم و لامذهبی

بحث و گفتگو از مشروطیت و دقایقی که منجر به جدا شدن نیروی روحانیت گردید ، یک بحث تاسف آور و خارج از عهده امروزین نگارنده است و اکنون چندان نیزمفید فایده نمی بیند ، ولی موضوعی که امروز نیز مطرح است ، موضوع روشنفکری وخودرایی و صاحب رای و نظر بودن در برابر احکام قطعی خدا و اوامر مذهب است که نمونه اش در روزگار مشروطیت ، سیاستمدار معروف ، سید حسن تقی زاده ، و ملکم خان و دار و دسته آنان بود ، که معتقد بودند : «ایرانی باید از نظر روحی و جسمی و آداب اخلاق ، پوشش ، کوشش و . . . صد در صد اروپایی و فرنگی باشد . »

و مفهوم روشن این سخن ، مبارزه با تمام مبادی اخلاق و آداب و رسوم و فرایض اسلامی بود که با روش فرنگی مغایرت پیدا می کرد و تقی زاده از جمله کسانی بود که وارد مجلس شورای ملت اسلام آن روز گردید ، و این طرز فکر را القاء و تبلیغ و تقنین می کرد و حزبی به نام حزب دموکرات تشکیل داد که باعث هیجانهای شدید سیاسی گردید . بدین جهت مجتهد عالی مقام ، آخوند ملا محمد کاظم خراسانی و هم رزم

او آیه الله شیخ عبد الله مازندرانی که همیشه پاسدار استقلال احکام بودند ، تلگراف زیر را دایر بر اخراج او ازمجلس و تبعید او از کشور صادر نمودند :