فقهای نامدار شیعه صفحه 263

(بر مردم عراق استیفای حقوق خود واجب است ، در خلال اقدامات خود ، صلح و امنیت را در نظر داشته باشند ، اما در صورتی که دولت انگلیس از پذیرفتن پیشنهادهای آنان سرباز زند ، مردم می توانند از سلاح استفاده کنند و با دشمن خود بجنگند . ) (6)

با صدور این فتوی ، وضع دگرگون شد . مردم مسلمان و زجر کشیده و ستمدیده و محروم مانده عراق ، تا آن زمان بلا تکلیف و بی هدف و سرگردان بودند و نمی دانستنددر نهایت امر در برابر استعمارگران جهان غرب ، باید چه کنند و چه جبهه ای داشته باشند ؟ ولی اکنون با صدور فتوایی به این روشنی و وضوح ، دیگر کمترین نقطه تاریک و مبهمی باقی نمانده بود . چون زعیم عالیقدر و رهبر و مرجع عراقی مبارز و آگاه ، تکلیف مردم را روشن ساخته ، آشکارا به ملت عراق اجازه داده بود که همه اعم از شیعه و سنی ،

یک دل و یک جهت و یک پارچه ، در صفوف مبارزه قرار گیرند و کار را ازمرحله دفاع محض بگذرانند و در صورت لزوم جبهه خود را از«تدافعی به تهاجمی تغییر دهند .

همین فتوی و به دنبال آن بر انگیختن یکپارچه ملت مسلمان عراق ، پایه های نهضت بزرگ را بنیان نهاد و هسته مرکزی انقلاب عراق را تشکیل داد .

گرچه میرزا محمد تقی شیرازی ، چهار ماه پس از صدور این فتوی ، دعوت حق را لبیک گفت و جان به جان آفرین تسلیم کرد ، ولی نهضت و انقلابی که پایه گذاری کرده بود ، نه تنها خللی نیافت ، بلکه از بیم آن که مبادا در ارکان آن سستی و فتوری راه یابد ، مردم عراق آن را با جان و دل ، و با تلاش و جان فشانی بیشتری دنبال کردند و انقلاب راچنان محکم و استوار پابرجا و زنده نگاه داشتند که فرماندهان و عمال حکومتی انگلیس در عراق ، با هراس و ناباوری می گفتند : «این مسلمانان چگونه ملتی و چگونه مردمی هستند که حتی پس از مرگ فرمانده خود از هم نمی پاشند و حتی یک پارچه تر ومتشکل تر می شوند ؟ »آنها نمی دانستند که در مرحله جهاد اسلامی ، دیگر تنها شخص رهبر مطرح نیست ، بلکه آنچه مطرح و سرنوشت ساز است ، «هدف رهبری است وهدف رهبری اسلامی ، به خصوص در زمینه نهضتهای ضد ستم با تولد یک رهبر ایجادنمی شود تا با درگذشت او هم از میان برود . رهبری اسلامی نیرویی است مداوم ودنباله دار که در طول تاریخ معنوی زندگی مسلمانان ادامه دارد و از یک نسل رهبری به نسل رهبری بعدی سپرده می شود ،

چون فرمان حقیقی خود را از متن تعالیم اسلام دریافت می دارد .

بدین گونه پس از درگذشت میرزای دوم ، دیگر مراجع عالیقدر ، به خصوص شاگردان و خوشه چینان خرمن فضل و تقوی و شجاعت اخلاقی و شهامت مذهبی اش ، راه او را دنبال کردند و رهبری نهضت مردمی او را به عهده گرفتند و آنان نیز چون خودمیرزا ، در این راه جان به کف نهادند و بی توجه به جان و زندگی خاکی و فانی خود ، پیش تاختند .

همرزمان مرحوم میرزا

از جمله علمای مشهور و مجتهدین بزرگی که در آن جنگ و جهاد ضداستعماری شرکت جستند ، این نامها در تاریخ مبارزات اسلامی ملت عراق بیشتر ودرخشان تر به چشم می خورد :

1-مرحوم سید محمد طباطبایی ، فرزند ارشد آیه الله العظمی سید کاظم یزدی