فقهای نامدار شیعه صفحه 30

«شیخ مفید نامش محمد بن محمد بن نعمان ، هم متکلم است و هم فقیه . ابن الندیم در فن دوم از مقاله پنجم الفهرست که درباره متکلمین شیعه بحث می کند ، از اوبه عنوان ابن المعلم یاد می کند و ستایش می نماید . او در سال 338 متولد و درسال 413 درگذشته است . کتاب معروف او در فقه به نام مقنعه است و چاپ شده و موجود است . شیخ مفید از چهره های بسیار درخشان شیعه در جهان اسلام می باشد . ابویعلی جعفری که داماد مفید بوده است ، گفته : «مفید شبها مختصری می خوابید ، باقی را به نماز یا مطالعه یا تدریس یا تلاوت قرآن مجید می گذرانید . »

شیخ مفید شاگرد ابن ابی عقیل است . » (1)

شیخ مفید و روزگار زندگی او

از قیام نافرجام مختار بن ابی عبیده ثقفی به بعد ، همه حرکت محرومان ضد ستمگران ، به نام طرفداری از«آل رسول(ع)»آغاز گردیده است . بدین معنی که مخالفت با حکومتهای وقت با هواداران خاندان رسالت از امامیه ، کیسانیه ، زیدیه ، راوندیه ، و دیگر فرقه ها برای تحقق یک نیت صورت گرفته است و آن برانداختن حکومت نژادی عباسی و تاسیس حکومت بر اساس عدل قرآنی بوده است که در آن عرب و غیر عرب مساوی بوده باشند . در آن روزگار مهم ترین کانون قیام ، «خراسان بود . مردم این سرزمین زیر پرچم تشیع گرد آمده بودند ، و می خواستند حکومت را ازآل ابی سفیان به آل علی(ع)بازگردانند . روزی که محمد بن علی بن عبد الله بن عباس ، داعیان خود را به خراسان فرستاد ، به آنها سپرد که از شخص خاصی نام نبرند ، بلکه مردم را به الرضا من آل

محمد(ص)»بخوانند . سرانجام این نهضت آن شد که آل عباس بر خلافت غلبه یافت و بنی الحسن و بنی الحسین(ع)محروم ماندند . اما سیرتی که خلفای عباسی از آغاز کار یا اندکی پس از استقرار حکومت پیش گرفتند ، آن نبود که توده های محروم می خواستند ، آنچه به دنبال این نهضت تحقق یافت ، حکومت نژادی دیگری بود که در آن تیره عباسی جای تیره اموی را اشغال می کرد . با این تفاوت که دراین حکومت عنصر ایرانی داخل در قوه اجرایی گردیده بود . بی جهت نیست که سال 352 معز الدوله دیلمی زنان شیعه را گفت تا روهای خود را سیاه کنند و با گریبان چاک در بازار بغداد بیایند و فقهای اهل سنت آن سال را«سنه البدعه (سال بدعت)نامیدند .

آنان با این وضع حقوق از دست رفته را مطالبه می نمودند .

بازگشت به خویشتن

پس از این آزمایش تلخ و پس از این دوره سیاه بود که متفکران شیعه به خودآمدند و به این فکر افتادند که نخست اندیشه های فکری و اعتقادی شیعه را به مردم بیاموزند و آنان را با عدالت و مساوات و احکام اسلامی آشناتر سازند . از قرن دوم هجری به بعد ، متکلمان شیعه و شاگردان امام باقر و امام صادق(علیهما السلام)کوشیدند اصول معتقدات تشیع را بر پایه منطق عقلی و منطق کلام پیاده نمایند . از این تاریخ تا سال 447 هجری ، یعنی به سال ورود طغرل سلجوقی به بغداد و برانداختن آخرین فرمانروای شیعه آل بویه ، «الملک الرحیم ، دانشمندان شیعه با استناد به ظاهرقرآن کریم و با استفاده از اخبار اهل بیت(ع)عالی ترین مکتب اندیشه بشری و اسلامی را ارائه داده اند که تا آن روز در دنیای اسلام

بی سابقه بود . اصول فلسفی و اعتقادی این مذهب را آن چنان پی ریزی نمودند که نه تنها در طول تاریخ زنده بماند ، بلکه پیوسته پیشروی خود را حفظ کند و چاره یاب و پاسخگوی مشکلات اجتماعی باشد . از یک سو اصل عدالت را در زمره اصول اعتقادی درآوردند و از سوی دیگرعقل را جزء منابع استنباط احکام کلی شناساندند . در زمینه اعتقاد و عمل هر دو ، حکومت عقل را به سمیت شناختند . عصر ظهور شیخ مفید و هم ردیفان او در چنین موقعیت ویژه بود .

این نوع حرکت مکتبی توسط فقهاء و متکلمین و اندیشمندان اسلامی متوقف نگردید ، بلکه پیوسته تعقیب و پی گیری شد تا به وسیله فقیهان پارسایی مانندابن ادریس ، علامه حلی ، محقق حلی ، شیخ علی کرکی ، پسرش شیخ عبد العال و شیخ علی منشار ، شیخ بهائی و دهها تن عالم دیگر در صحنه فقاهت ظاهر شدند و فقه شیعه را از عبادات و معاملات که به وسیله صدوق و کلینی و مفید و شیخ طوسی پی ریزی شده بود ، به مرحله کامل تری رساندند . درست است که پس از یورش مغول به مراکزعلمی ، اندک وقفه ای در حوزه های علمی مدارس دینی به وجود آمد ، ولی پس از فترت دوران مغول از نو ، طبقات بعدی فقهاء مانند : شهید اول و دوم ، مقدس اردبیلی ، بعدهاعلامه وحید بهبهانی ، شیخ جعفر آل کاشف الغطاء ، شیخ محمد حسن صاحب جواهر ، و میرزای بزرگ شیرازی و شیخ مرتضی انصاری ، فقه اسلام احیاء شده و رونق گرفت تابه عصر کنونی رسید که در معرفی شخصیتهای آینده مورد بحث قرار خواهد