فقهای نامدار شیعه صفحه 349

او با تاریخ فقه آشنا بود و سبک فکرهای مختلف قدماء و متاخرین رامی شناخت ، بعضی را تایید کرده ، به بعضی انتقاد داشت و آنها را عامل انحراف فقه می دانست .

2- تبحر در شناخت رجال

او بر حدیث و رجال حدیث ، تسلط کامل داشت . طبقات روات و محدثین راکاملا می شناخت و خود یک طبقه بندی مخصوصی کرده بود که بی سابقه بود . با یک نگاه به سند حدیث ، اگر خللی در سند آن حدیث وجود داشت ، درک می کرد .

3- آشنایی با مکاتب فقهی

او بر فقه سایر فرقه های مسلمین و روش و مسلک آنان نیز تا اندازه ای محیط بود . کتب حدیث و رجال حدیث را می شناخت .

معرفت رجال حدیث شیعه و سنی از یک طرف ، و اطلاع بر فتاوی و فقه سایرفرقه های اسلامی از طرف دیگر ، موجب می شد که گاه اتفاق می افتاد حدیثی طرح می شد و ابتدا یک معنی و مفهوم از آن به نظر می رسید ، ولی بعد معظم له تشریح می کردکه این شخصی که این سؤال را از امام کرده ، اهل فلان شهر یا فلان منطقه بود و در آنجامردم تابع فتوای فلان فقیه از فقهای عامه بوده اند و فتوای آن فقیه این بوده است ، وچون آن شخص در آن محیط بوده و آن فتوی در آن محیط شایع بوده ، پس ذهن وی مسبوق بر چنان سابقه ای بوده ، پس مقصود وی از سؤال این بوده که سؤال کرده وجواب شنیده وقتی که معظم له این جهات را تشریح می کرد ، و به اصطلاح روحیه وی را تحلیل می کرد ، می دیدیم که معنی و مفهوم سؤال و جواب عوض می شود و حدیث شکل دیگری به خود می گیرد .

یا کلمه ای در حدیث بود که در عرف عام امروز یک معنای معین دارد ، ولی با اظهارات معظم له معلوم می شد که این کلمه در محیط خاصی که در آن وقت محل پرورش سؤال کننده دیث بوده

معنی دیگری داشت .

او با تبحری که در اصول فقه داشت ، کمتر مسائل فقهی را بر مسائل شکی اصولی مبتنی می کرد و هرگز گرد مسائل فرضی نمی رفت . گاه به طعنه می گفت که آقایان طلاب منتظرند که یک اصل را گیر بیاورند و دست آویز قرار دهند و به بحث وجدل بپردازند .

او با قرآن و تفاسیر آشنایی کامل داشت ، قرآن را هر چند به تمامه حفظ نبود ، امانیمه حفظ داشت . تاریخ اسلامی را دیده و خوانده و آشنا بود .