آیین برنامه سازی درباره زندگی امام رضا علیه السلام صفحه 142

مصر

مصر

مصر، غربی ترین منطقه ای بود که اقلیت شیعه قابل توجهی داشت. جایگاه این اقلیت و قدرت اقتصادی اش، به حدی بود که در آغاز امامت امام رضا علیه السلام ، یکی از رهبران بزرگ واقفی ها (عثمان ابن عیسی رواسی) ساکن مصر بود. البته تشیع در مصر، به سبب دوری از مراکز مهم تشیع، قدرت گرفتن مکاتب گوناگون عامه و نیز متأثّر از جریان واقفیه، چندان قوی و رو به رشد و گسترش نبود.

عراق

عراق

کوفه: در عراق، کوفه هنوز مهم ترین کانون اجتماعی شیعه بود. به موازات اوج توسعه و شکوفایی بغداد و انتقال جمعیتی فراوان از کوفه به آن شهر، ترکیب جمعیتی کوفه به سوی غلبه بیشتر تشیع می رفت و نمود و حضور تشیع در این شهر بیشتر به چشم می آمد؛ اگر چه این حالت به معنی بیشتر بودن اهل تشیع در این شهر نیست، بلکه اهل تسنّن (تسنّنی که گرایش های اهل بیتی داشت و به اصطلاح «شیعه عراقی» نامیده می شوند)، در این شهر غالب بودند؛ به گونه ای که در قیام ابوالسرایا، در سال 200 هجری، شیعیان با او همکاری نکردند، ولی علما و عوام عامه و زیدیه، چنان با اشتیاق با وی بیعت کردند که رقم کوفیانِ یاری گرِ او را تا دویست هزار نفر هم گفته اند. از سوی دیگر، در این سال ها هنوز علمای بزرگی از مکاتب گوناگون فقهی در کوفه ساکن بودند.

بغداد: پس از کوفه، بغداد، مهم ترین مرکز سکونت شیعیان بود؛ البته شیعیان بغداد، نسبت به جمعیت بسیار فراوان آن شهر، در اقلیت شدیدی بودند؛ ولی جمع بسیاری از بزرگان و مدرسه علمی آنها در بغداد مستقر بود.

شهرهای دیگر: در مناطق دیگر عراق، بصره و شهرهای دیگر هم، تشیع حضور پررنگی داشت و حتی در شهری مانند واسط، که به مرکز نواصب عراق مشهور است، ناصبی گری داشت کم رنگ می شد و به تدریج، این شهر نیز شاهد حضور شیعیان می شد، به گونه ای که حسن ابن شاذانِ واسطی، از یاران علمی امام رضا علیه السلام که ساکن واسط بود، زمانی به واسطه فراوانی ناصبیان، قصد ترک آنجا را داشت، ولی امام رضا علیه السلام با این تصمیم او به شدت مخالفت کرد و او را به صبر و استواری توصیه کرد.