آیین برنامه سازی درباره زندگی امام رضا علیه السلام صفحه 175

مراتب سه گانه تقیه در تاریخ و فقه شیعه، «حفاظتی، نفوذی و جذبی» است. کارکرد این سه روش تقیه را در دو مرحله بررسی می کنیم. ابتدا کارکرد عمومی مدیریت تقیه محور در سطح تقیه حفاظتی معرفی می گردد و آن گاه، مرتبه بالاتر آن، که تقیه نفوذی است مطالعه و بررسی و معرفی خواهد شد.

3/2/4/1: امام و مدیریت تقیه محور جامعه و یاران در برابر هجوم ها و فشارهای دستگاه خلافت

3/2/4/1: امام و مدیریت تقیه محور جامعه و یاران در برابر هجوم ها و فشارهای دستگاه خلافت

جامعه شیعه، در دوران آغاز خلافت عباسیان (132 ه . ق.) تا آغاز غیبت صغری (260 ه . ق.)، از نظر هجوم ها و فشارهای سیاسی دشمنان، دو وضعیت داشت؛ بدین نحو که در آغاز و پایان این دوران، شدیدترین فشارها و هجوم ها علیه آن صورت می گرفت، ولی در میانه آن، وقتی که دستگاه خلافت با اتخاذ سیاست های روشن فکرگرایانه، سعی کرد نبرد و تقابل سخت با جریان امامت را به تقابل نرم تبدیل کند، این فشارها به ظاهر کمی فروکش کرد.

دوران امامت امام رضا علیه السلام و امام جواد علیه السلام ، که معاصر با خلافت هارون، مأمون و معتصم بود؛ یعنی دوره دوم خلافت عباسیان، تحت تأثیر سیاست های فرهنگی، علمی و فکری این سه خلیفه، فضای اجتماعی بازتری برای جامعه شیعه فراهم گشت و تحت تأثیر همین فضا بود که یاران امام و جامعه شیعه و سازمان وکالت، بیشتر از قبل، به رشد و ارتقا و نظام مندی درونی خود پرداختند. البته این سخن به معنی کنار گذاشتن تقیه نیست، بلکه بدان معنی است که به موازات علمی شدن روش های دشمن، روش تقیه هم روزآمد گردید و جامعه شیعه سعی می کرد موقعیت علمی، اجتماعی، اقتصادی و حتی فرهنگی خود را در جامعه اسلامی بیشتر تثبیت کند.

نگاهی کلی به سیره و مدیریت تقیه محور امام رضا علیه السلام

در نگاهی کلی به مدیریت تقیه محور امام در دوران امامتشان، مشخص می شود که امام در آغاز امامت، هم خودشان به تقیه اهتمامی ویژه داشتند و هم به یارانش، رعایت مراتبی از تقیه را توصیه می کرد؛ به ویژه که در دربار هارون، که رقابت بین خاندان ها و جناح ها شدید بود، رقابتی سه سویه وجود داشت؛ رقابت بین برمکیانِ ایرانی، جریانِ