کتابخانه بالقرآن

آیین برنامه سازی درباره زندگی امام رضا علیه السلام صفحه 187

صفحه 187

عمق و آینده نگری مدیریت تقیه محور امام است که برای تمامی مراحل و ادوار و جغرافیای امامت خود، یارانی فعال و متخصص در عرصه تقیه نفوذی تربیت و آماده کرده بود.

3/3: فرصت سالیانه حج و مدیریت اجتماعی امام

عبادت و معنویت، یکی از جلوه های بارز زندگانی امامان شیعه است و در این میان، آن دسته از برنامه های عبادی - اسلامی که ابعاد اجتماعی و سیاسی نیز دارند، جایگاهی مهم تر در زندگی ایشان داشته است و در میان این همه، عبادات سیاسی حج جایگاهی ویژه دارد؛ چرا که یکی از فلسفه های مهم حج، در کنار فرصت های معنوی آن، یا ایجاد هم گرایی اجتماعی کلان در بین مسلمانان در تمامی جغرافیای اسلام، ایجاد پیوند مستمر بین جامعه اسلامی با امام و ولیّ هر زمان است.(1)

اهمیت سیاسی - اجتماعی مراسم حج تا بدان حد است که هارون در دوران خلافت ده ساله اش، که معاصر با امامت امام رضا علیه السلام بود، دو بار آن را به جای آورد. نیز در این سال ها، مکه مرکز تجمع انبوه علمای فرقه های گوناگون عامه بود و حتی برخی از آنها، سال ها مقیم مکه می شدند. از این رو، امامان معصوم که پس از عاشورا در تقیه و حصر شدید قرار داشتند و شیعیان نیز برای ارتباط با امامشان، گرفتار ممنوعیت و محدودیت بودند، سعی می کردند از فرصت سالیانه حج برای ارتباط دوسویه، نهایت استفاده را بکنند؛ به ویژه از زمان امام کاظم علیه السلام ، که سازمان وکالت گسترش یافت، یکی از مهم ترین فرصت های دیدار وکلا با امامان معصوم، همین فرصت سالیانه حج بود.

با همین رویکرد، امام رضا علیه السلام در دوران امامت بیست ساله شان، به جز سه سال آخر که در خراسان بودند، از سال 183 ه . ق. تا سال 199 ه . ق. در مراسم حج شرکت داشتند.(2)

1- امام باقر علیه السلام می فرماید: «تمام الحجّ لقاء الامام.» (عیون اخبار الرّضا علیه السلام، ج 2، ص 262.)
2- درباره حضور هرساله امام در حج، اگر چه نصّی وجود ندارد، ولی به قرینه ماجراهای گوناگون امام در ارتباط با شیعه، واقفیه، زیدیه و عباسیان، می توان حدس زد امام در مراسم حج سالیانه حضور داشته است.