آیین برنامه سازی درباره زندگی امام رضا علیه السلام صفحه 224

مأمون همچنین به گونه ای با ولیّ عهد کردن امام رضا علیه السلام ، که مورد نفرت عباسیان بود، انتقام تاریخی خود را از عباسیانِ بغداد گرفت و به تحقیر آنها پرداخت تا آنها ناچار به پذیرش او و خواسته هایش شوند.

از سوی دیگر، مأمون چون نگاهی روشن فکرانه داشت، قصد اجرای سیاست های فرهنگی و تعدیل اندیشه های دستگاه فکری اهل سنّت (البته با کمک معتزله) را هم داشت. بنابراین، با ولیّ عهد کردن امام رضا علیه السلام و تقویت ظاهری و موقت اندیشه های اهل بیتی، در واقع به بسترسازی و فرصت سازی برای مراحل آتی برنامه های فرهنگی خود پرداخت.

آخرین دست آورد نقشه مأمون، ضربه زدن غیر مستقیم به شخصیت و مدیریت امام رضا علیه السلام است. ضربه به شخصیت امام، به این شکل که ایشان را تبدیل به یکی از مهره های حکومت عباسی می ساخت؛ و ضربه به مدیریت امام، به این صورت که امام را از مدینه و عراق به شدت دور می کرد و بین امام و جامعه شیعه، فاصله مکانی شدیدی ایجاد می کرد و بدین شکل، در میان شیعیان، بحران فکری جدیدی ایجاد می شد.

مأمون در تمامی نقشه ها و تفکرات خود موفق شد، به جز در مورد اخیر، که با درایت امام ناکام ماند؛ چرا که نه تنها شخصیت و مدیریت امام دچار مشکل نشد، بلکه این بحران و چالش مهم در تاریخ امامت را تبدیل به فرصتی تاریخی برای گسترش تشیع کرد.

جدول ایده یابی

موضوع جزئی

پیش فرض علمی

ایده

پیش زمینه های طرح ولایت عهدی

سیاسی / اجتماعی

بحران های فراگیر و وجود مدعیان آشکار و پنهان در برابر مأمون، او را به چاره اندیشی و طراحی مسئله ولایت عهدی برای گذر از بحران های موجود کشاند.