آیین برنامه سازی درباره زندگی امام رضا علیه السلام صفحه 65

وقتی که وزرای برمکی در دستگاه خلافت بودند و در جست وجوی طراحی خلافتی برای خود، امام از آزادی نسبی هم در مدینه محروم بود. امام در این زمان توانست با انجام دادن مراتبی از تقیه، خود را حفظ فرماید.

ماجراهای واقفیه، بحران اصلی امام در این سال ها بود. چالشی که با مدیریت امام رضا علیه السلام ، اگر چه در مورد نجات و احیای بدنه تشیع، از دست واقفیه، به سرعت به نتیجه رسید؛ ولی مواجهه با سران واقفیه، نزدیک به پانزده سال، یعنی تا زمان ولادت امام جواد علیه السلام ، به طول کشید. پس از ولادت امام جواد علیه السلام ، جریان واقفیه اضمحلالی سریع را آغاز کرد.

از منظری دیگر، مدرسه علمی عامه در حجاز، با حضور شاگردان «مالک» و یا حضور شخص «شافعی»، که در جست وجوی نام بود، در این سال ها، در برابر اهل بیت علیهم السلام حضوری قدرت مند داشت، اما مرگ هارون و جنگ های داخلی امین و مأمون و پس از آن قیام زیدیه، ضربات سختی به انسجام و ثبات مدارس علمی گوناگون عامه در عراق و حجاز وارد کرد و شاید همین امر، یکی از علل رفتن شافعی از حجاز به بغداد و از آن جا به مصر است.

در نگاهی موازی به سیره امام رضا علیه السلام ، اوضاع عمومی جریان خلافت، مدارس علمی عامه و جریان سیاسی زیدیه، مشخص می شود که در مدیریت کلانِ تمام جریان های رقیب، معارض و یا موازی با مدیریتِ معصومانه امام، نوعی تشتّت و پراکندگی و حتی بحران سازی های خودساخته دیده می شود؛ همانند بحران سازی سیاسی هارون برای جانشینان پس از خودش.

در برابر این مسائل، امام رضا علیه السلام ، با وجود تحمل انواع فشارها و مهجوریت ها و بحرآنها، با مدیریت ویژه خود، نه تنها سعی کرد جامعه شیعه را در آن شرایط ویژه حفظ کند، بلکه مجموعه ای از طرح های کلان تاریخی و جغرافیایی را، برای نشر تشیع، در همین زمان به اجرا گذاشت. بخش عمده ای از این مدیریت و برنامه ریزی امام، فرصت شناسی و بهره وری از تحولات و بحران ها و درگیری ها در دو جبهه سیاه و خاکستری است.

بازشناسی تفصیلی تأثیر و تأثّر رویدادهای موازی جریان های سیاه و خاکستری، بر خط امامت و تشیع، در مباحث بعد به صورت مبسوط آورده خواهد شد.