کتابخانه بالقرآن

آیین برنامه سازی درباره زندگی امام رضا علیه السلام صفحه 73

صفحه 73

2/2: وضعیت اجتماعی جهان اسلام

جغرافیای جهان اسلام در این سال ها، از مرزهای چین و هند در شرق، تا اقیانوس اطلس در غرب را شامل می شد و به جز سرزمین اندلس که تحت سیطره بازماندگان امویان بود، مابقی سرزمین ها، تحت سیطره خلافت عباسی بود. این گستردگی جغرافیایی و جمعیتی، در آغاز، به سبب مدیریت برمکیان و قوانین مالیاتی نسبتاً مناسبی که وضع کرده بودند؛ همراه با آرامشی نسبی بود؛ ولی پس از برافتادن برمکیان، در کنار فزونی گرفتن ظلم و ستم امیران و والیان بنی عباس، در ابتدا سرزمین مغرب (مراکش امروزی) با قیام «ادریسیان»، که از علویان زیدیه بودند، استقلال یافت، به گونه ای که هارون ناچار شد در سال 183 ه . ق. «بنی اغلب» را در تونس به قدرت برساند تا مانع پیش روی ادریسیان به سوی شرق شود.

در خراسان هم، ظلم و ستم های عیسی ابن ماهان، والی عربِ هارون، باعث راه افتادن شورش بزرگی به رهبری رافع ابن لیث، در ماوراءالنّهر و خراسان شد. گسترش دامنه این قیام، هارون را دو بار در سال های 188 و 193 ه . ق. به خراسان کشاند و در نهایت، با اینکه عیسی ابن ماهان را از اِمارت خراسان عزل کرد، بدون این که بتواند شورش را سرکوب کند، در توس فوت کرد.

پس از مرگ هارون و تقسیم سرزمین های خلافت بین امین و مأمون و آغاز جنگ های سه ساله، بیشترین آسیب ها و صدمات به عراق با محوریت بغداد وارد شد.آغاز خلافت مأمون در سال 198 ه . ق. تا زمان ورود او به عراق در سال 203، به مدت پنج سال، سرزمین عراق، شاهد آشفتگی ها و قیام ها و ویرانی ها و کشتار های متعددی بود.

در ایران، اگر چه خراسان به آرامش رسید، ولی منطقه سیستان، در چنگال شورش خوارج بود و در همین زمان، آذربایجان هم شاهد مراحل آغازین شورش بابک خرم دین بود. شدت گستردگی این نابه سامانی های اجتماعی بود که مأمون را دست به دامان ولایت عهدی امام رضا علیه السلام کرد تا به نوعی با مشارکت دادن امام در مسئله خلافت، به فرافکنی بحران های اجتماعی به سمت آن حضرت بپردازد، ولی امام با مدیریت و درایت معصومانه خود، این نقشه مأمون را خنثی کرد.