آیین برنامه سازی درباره زندگی امام رضا علیه السلام صفحه 88

در این دوران، با توجه به پیچیده تر شدن مدیریت سیاسی و کثرت مسائل و گرفتاری های آن و همچنین برای دادن اعتبار ویژه به جایگاه سیاسی خلافت، شئون دینی و مدیریت فکری و مسئله اقامه جمعه و جماعت را، از عهده خلیفه و امرای مهم در استان ها برمی دارند و خلیفه و استانداران، تقریباً فقط به امور سیاسی و اجتماعی می پردازند و امور دینی و مسائل مربوط به آن را به علما وامی گذارند.

این تفکیک وظایف، در کنار رشد تدریجی تشیع، عباسیان را به گونه ای جدی وادار به اندیشه در حوزه نظام فکری و کلامی و فرهنگی و دینی (فقهی) جامعه کرد و چون که خلافت ایشان، بیشتر خلافت سیاسی بود تا دینی، آنها به این نتیجه رسیدند که برای تنظیم نظامی کلامی و فقهی، باید رهبران و فرقه هایی مخصوص طراحی کنند. (درست همانند جریان زیدیه، که در مباحث کلامی، فرقه ای مستقل بود، ولی در حوزه فقه و شریعت، دچار فقر علمی بود و از همین رو از آبشخور دیگر فرقه های جهان اسلام بهره می گرفت، که همین حالت، در نهایت زیدیه را به فقه حنفی، یکی از مکتب های فقهی اهل سنّت کشاند).

عباسیان، در مباحث اندیشه ای و کلامی، برخلاف سهولت بخش فقه و شریعت، دچار ابهام و سرگردانی بودند؛ چرا که از یک سو، با شعار «الرّضا من آل محمد» روی کار آمده بودند و دست کم، در سده اول خلافت خود، اصراری ویژه داشتند که خود را جزء اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله معرفی کنند؛ ولی در برابر آنها، زیدیه و شیعه امامیه قرار داشتند که این ادعا را به چالش می کشیدند؛ و از سوی دیگر، بیشتر جامعه، پیرو مکتب اهل سنّت و جماعت بودند و با توجه به نظریه سیاسی آنها که خلافت بود، بهترین نظریه برای حکومت داری عباسیان، نظریه خلافت بود، ولی آنها نمی خواستند با پذیرش نظریه خلافت، گرفتار ناصبی گری امویان شوند؛ گذشته از آن که جهان اسلام هم، تدریجاً شاهد تکثّر اندیشه های کلامی بود که نشان گر نیازمندی گرایش های کلامی به نوزایی بود.

از شواهد نیاز اندیشه های کلامی به تعدیل و اصلاحات و بازنگری، تحیر و سرگردانی علمای مشهور اهل سنّت در سده آغازین خلافت عباسی درباره