- پیشگفتار 1
- اشاره 11
- تعریف مناظره و اقسام آن 12
- ضرورت مناظره و فواید آن 14
- مبادله گفتاری بهترین راه تفهیم مقاصد 18
- اشاره 19
- تاریخ و پیشینه مناظره 19
- 1. قدمت مناظره در ایران 21
- 2. تکامل مناظره در اسلام 23
- 3. مناظره در میان مسلمانان 25
- 4. مناظره در دنیای غرب 26
- شرایط مناظره کنندگان 27
- مناظره و گفت وگوی سودمند 32
- کسب مهارتهای لازم 35
- شرایط مناظره با ادیان و مکاتب 37
- مبادی و دلایل مناظره 39
- 1. قیاس تام 40
- قیاسات مناظره 40
- اشاره 40
- 3. قیاس استقرایی 41
- 2. قیاس اضماری 41
- 4. قیاس تمثیلی 44
- 6. قیاس مرکب 46
- مراحل مناظره 47
- اشاره 49
- شیوه های مناظره 49
- الف. روش مباحثه ای 49
- ب. روش دیالک تیکی 50
- د. شیوه گفت وگو در سمینارها 51
- ج. گفت وگوی دو نفری (دیالوگ) 51
- ه. سمپوزیوم (یا گفت وگوی جمعی) 52
- و. میزگرد و مناظره 52
- ح. پرسش و پاسخ جمعی یا دو نفری 53
- ز. بحث رسمی و مشورتی 53
- ط. شیوه سخن پژوهان پیشرو 54
- ی. روش مناظره با ملحدان 56
- ک. مناظره منطقی 57
- اشاره 58
- الف. مناظره علمی 58
- اقسام مناظره 58
- ب. مناظره کلامی 59
- اشاره 61
- 1. توسل به تهمت و افتراء 61
- ج. مناظره سیاسی 61
- 2. طرح مطالب شعارگونه 61
- 3. شانتاژهای سیاسی 62
- فرق مناظره و نظایر آن با برهان 63
- فرق مناظره و منازعه 64
- ابزارهای جلسه 65
- سائل و مجیب 65
- تنظیم فهرست جامع 66
- آداب مناظره 68
- آداب مناظره از نظر اسلام 69
- آداب مناظره از نظر غربی ها 77
- بایدها و نبایدها در مناظره گران 78
- مناظره و گفت وگو از نظر قرآن 79
- عوامل موفقیت در مناظره 81
- اشاره 81
- ب. تنوع و نوآوری 82
- الف. تسلط کامل بر موضوع 82
- ج. ساده و طبیعی 82
- ضرورت تمرین در مناظره 83
- ه. یک دست بودن 83
- د. سلامت ترکیب 83
- مناظره، آفات و آسیب ها 84
- موانع گفت وگو و مناظره 91
- اشاره 95
- جدل و مجادله 97
- جدل و مجادله چیست؟ 98
- جدل از نظر منطقیون، فقها و ادبا 100
- روش قرآن در مجادله 101
- اشتراک و امتیاز مناظره، جدل و خطابه 105
- فواید آشنایی با مجادله اصطلاحی 106
- شرایط پیروزی در مجادله 108
- شرط موفقیت در مجادله 108
- جدل و مجادله در سنت و کتاب 109
- خطرهای مجادله ناروا در جامعه 109
- مجادله های نامشروع 117
- یک. جدال از روی جهل 117
- اشاره 117
- دو. جدال شیطانی 118
- سه. روح غرور و تکبر 119
- پنج. نهی از جدال غیراحسن 120
- چهار. جدال برای کوبیدن حق 120
- مشخصات نیکوترین جدال 122
- تصویر نمونه های قرآنی 128
- فرق جدال و مراء 130
- اشاره 144
- اشاره 146
- تعریف مغالطه 146
- اجزای ذاتی و خارجی 147
- فایده مغالطه 148
- موضوع مغالطه 149
- انواع مغالطه 149
- مغالطه تحریف 156
- مغالطه نقل قول ناقص 156
- اشاره 156
- مغالطه توسل به جهل 158
- مغالطه طلب برهان از مخالفان 158
- اشاره 160
- 2. احتجاجات امام علیه السلام حسن مجتبی 167
- اشاره 167
- در محضر امام مجتبی 169
- با عمرو بن عثمان 174
- با عمرو بن عاص 174
- با ولید بن عقبه 176
- با عتبه بن ابی سفیان 177
- با مغیره بن شعبه 178
- با مروان بن حکم 180
- اشاره 181
- 3. مناظره های امام باقر علیه السلام 181
- مناظره با عبدالله نافع 181
- مناظره با اسقف مسیحیان 183
- مناظره با طاووس یمانی 185
- گفت وگوی امام باقر علیه السلام با قتاده 188
- مناظره با عبدالله بن معمر لیثی 189
- پسر بودن حسن و حسین علیه السلام نسبت به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم 190
- مناظره با هشام بن عبدالملک 192
- هشتم. مناظره دیگر با هشام 193
- 4. مناظره های امام صادق علیه السلام 195
- اشاره 195
- مناظره با ملحدان 196
- مناظره امام صادق علیه السلام با ابوحنیفه 197
- مسلمان شدن عبدالله دیصانی 199
- ابطال مدعای خصم از کلامش 200
- 5. مناظره امام هشتم علیه السلام با رؤسای مذاهب 202
- 6. مناظرات امام جواد علیه السلام 205
- اشاره 205
- مناظره ای سیاسی از امام جواد 207
- اشاره 209
- اشاره 211
- 1. تعریف خطابه 211
- اصول و مبادی تصوریه فن خطابه 211
- 2. موضوع خطابه 212
- 3. هدف 212
- شرایط یک سخنور 213
- مشخصه های اسلوب خطابه 216
- اطناب چیست؟ 217
- وضوح معنا و عبارات 218
- عرضه خوب 218
- شورانگیزی و حماسه سازی 219
- الف. شرایط درآمد خوب 220
- اشاره 220
- اشاره 220
- اجزای سخنرانی 220
- ضرورت و عدم لزوم مقدمه 221
- آن جا که حذف مقدمه مطلوب است 222
- انواع مقدمه 223
- ب. موضوع 224
- اشاره 224
- ویژگی موضوع 224
- اشاره 224
- تناسب خاتمه با هدف 224
- د. خاتمه 224
- ج. تدلیل 224
- اشاره 225
- تفنید، پنجمین رکن خطابه 225
- وسایل و ابزارهای تفنید 225
- تفاوت های خطابه از همانندهای آن 226
- اشاره 227
- اشاره 227
- مشترکات مکالمه و خطابه 227
- شاعر و خطیب 227
- مراحل هنرنمایی در خطابه 228
- اشاره 228
- خطیب 228
- تفاوت های نگارشی و خطابی 229
- اشاره 229
- آداب و شرایط سخنور 229
- اعتماد به نفس 231
- اشاره 231
- نکات لازم در اعتماد به نفس 231
- چرا از دلایل منطقی در خطبه استفاده نمی گردد؟ 232
- عمود و اعوان خطابه 232
- رسالت اصلی خطیب 233
- تسخیر عواطف مهم تر است یا اقناع عقل؟ 233
- عوامل شورانگیزی 233
- شور انگیزی 233
- اشاره 233
- انواع گفتار خطابی 234
- اشاره 235
- آفات سخنوری 235
- یکم. کثرت مطالب 237
- دوم. کثرت مواعظ و شورانگیزی 237
- سوم. طرح مطالب تکراری و بی ضابطه سخن گفتن 237
برای بیداری مقام جمعی جز مشاوره و مناظره چاره نیست و بدون فضای انتقاد سالم و آزادی بیان و گفتگوی آزاد با حمایت حکومت اسلامی و هدایت علما و صاحب نظران، تولید علم و اندیشه دینی و در نتیجه تمدن سازی و جامعه پردازی نا ممکن و یا بسیار مشکل است.
مقام معظم رهبری
پیشگفتار
کتابها و مقالات زیادی در باب مناظره و گقتگو منتشر شده است، ولی آن چه که تاکنون نشر و تدوین یافته و می یابد بیشتر مناظرات و متون گفتگوهاست نه فن مناظره، وانگهی کتاب هایی هم که در فنون مناظره نوشته اند در واقع هدفشان طرح فن مجادله اصطلاحی است نه مناظره اسلامی.
در کتاب های منطقی هم با کمال تأسف غالبا مناظره هم سنگ با مجادله قلمداد شده است؛ لیکن نگارنده مناظره را صنعت مستقلی می شمارد و کلماتی از طراحان صناعات خمس جهت اثبات این مدعا مطرح نموده ایم. علامه طوسی می فرماید:
جدل را نباید با مناظره اشتباه گرفت، زیرا در مناظره دو تن که به دو عقیده متقابل معتقدند، و با یکدیگر به بحث می پردازند، بدون این که قصد الزام یکدیگر را بر قبول موضعی داشته باشند بلکه غرض اصلی آنها کشف حقیقت است و هم این که اگر حق بودن یکی از دو طرف معلوم شد طرف مقابل لازم است به آن اذعان کند.(1)
بنا بر این در مناظره اسلامی اصولاً طرف مقابل خصم نیست، بلکه یاور و معینی است که به کمک گفتگوی با وی یک حقیقت مجهول و مبهمی باید کشف شود مانند مباحثات حوزوی و کنفرانس های علمی، ضمناً در زمان ما هم بعضی از معاصرین کتاب هایی در این باره نوشته اند و از آداب، شرایط، مراحل و آفات مناظره سخن به میان آورده اند، لیکن نه به عنوان فن مناظره اسلامی که تعریف و غایت و قواعد و مبادی خاصی داشته باشد، بلکه خواسته اند به فن مجادله سر و صورت اخلاقی بدهند و از کلام ستیزی، آنان را بر حذر دارند. غافل از این که مجادله، مجادله است و طبیعتا ملزومات خود را ایجاب می کند و داخل کردن اخلاق در جدال اصطلاحی (به معنای رایج آن) معنا ندارد.
مرحوم مظفر نیز مناظره را به معنای مجادله گرفته؛ سپس به تعریف و اصول و مبادی آن پرداخته است.(2) ولی به مناظره اسلامی اشاره نکرده است؛ گویی مناظره اسلامی نداریم و هرچه هست مجادله است. سایر کتاب های منطقی و غیرمنطقی نیز به همین روش مشی کرده اند، ولی شگفت از بعضی از مؤلفان که تحت عنوان «مناظره در قرآن و سنت» مطالبی نوشته اند، اما همان راه منطقی ها را طی کرده اند و این در حالی است که سخن از مناظره برهانی، جدلی، مغالطی، شعری و خطابی به عنوان اقسام مناظره هم به میان آورده اند! سپس به تعریف جدل، مغالطه، شعر، خطابه، برهان و مبادی آنها پرداخته و مناظره قرآنی را با مجادله یونانی خلط کرده اند. البته ایشان به آداب و اخلاق در باب مناظره به مفهوم جدل، اشاره کرده اند در حالی که در مجادله فنی اخلاق اسلامی مطرح نیست و اگر فرضا مطرح باشد ماهیت جدل را هم تغییر نمی دهد. بعضی از نویسندگان مناظره لغوی را بر سر هر یک از صناعات خمس درآورده اند ولی هیچکدام از آنان مناظره اسلامی یا جدال احسن را به عنوان صنعت مستقل و ششم مطرح نکرده اند، چرا که مناظره را
1- منطق صوری، ص386 و الجوهرالنضید، ص297.
2- منطق مطفر، کتاب الجدل.