شیعه در قرن چهارم هجری (عرصه ها و علل رشد) صفحه 340

1- همان، ج 3، ص 55.

2- همان، ج 3، ص 8.

3- مقاتل الطالبیین، ترجمه متن ج 2، ص 237.

4- تاریخ ابن خلدون، ج 4، ص 154.

- بربرها و خلافت فاطمی

کار اساسی و بزرگ نظامیان بربر، مساعدت به فاطمیان برای تأسیس خلافت فاطمی بود. بربرها خصوصاً قبایل «کتامه» که از مدتها قبل با تبلیغات داعیان شیعه نظیر «حلوانی» و «ابوسفیان» خود را برای قیام آماده کرده بودند، با آمدن ابو عبدالله شیعی قیام خود را آغاز کردند(1).

دلاوری قبایل بربر کتامه در قیام ابو عبدالله شیعی به اندازه ای بود که ابن خلدون به برخی از شهرهای شمال آفریقا اشاره می کند که با نزدیک شدن سپاه فاطمی عامل آن فرار می کرد و شهر با صلح به تصرف شیعیان در می آمد(2).

ابو عبدالله قبایلی را که تسلیم می شدند امان می داد و امیری از جانب خودشان بر آنها تعیین می کرد. ابو عبدالله شیعی دعوت تشیع اسماعیلی را در میان خاندان کتامه ده سال بلکه بیشتر بر پا داشت و در این مدت با اغلبیان که گماشتگان خلافت عباسی در افریقیه بودند به جنگ و گریز پرداخت تا نهایتاً بر آنان پیروز شد. عبیدالله مهدی اولین خلیفۀ فاطمی علاوه بر آن موفق شد بازماندگان دولت ادریسی را نیز به اطاعت از خود وا دارد؛ المهدی با زیرکی امارت شهر فاس را در اختیار یحیی بن ادریس قرار داد ولی سرزمین های دیگر مغرب الأقصی را که محل سکونت قبایل بربر مکناسه و اوربه بود را در اختیار موسی بن ابی العافیه امیرمکناسه قرار داد و بدین ترتیب نوعی خود مختاری داخلی را به قبایل بربر اعطا نمود(3).