شیعه در قرن چهارم هجری (عرصه ها و علل رشد) صفحه 358

1- احیای فرهنگی در عهد آل بویه، ص 82، همچنین در این باره ر.ک: رسائل ابی بکر خوارزمی، تصحیح نسیب وهیبهْ الخازن، بیروت، دارمکتبه الحیاهًْ، 1970م.

بر اثر فعالیت های علمی و تبلیغی عالمان، داعیان و ادیبان شیعه و تقویت انسجام فکری و فرهنگی شیعیان، شیعه حاکمیت فرهنگی گسترده ای در جهان اسلام بدست آورد که این امر خود زمینه مناسبی برای رشد سیاسی شیعه و سیادت وزرا و فرمانروایان شیعی در این قرن شد. به طوری که ظهور فرهنگ شیعی از سده چهارم هجری به بعد در جامعۀ اسلامی نمود بیشتری یافت.

از آنجا که هر سه فرقۀ بزرگ شیعه یعنی امامیه، زیدیه و اسماعیلیه در قرن چهارم از رشد قابل توجهی برخوردار بودند، لازم است به صورت جداگانه به مقومات علمی و تبلیغی هر کدام از آنها پرداخته شود.

بنابراین این فصل در سه گفتار جداگانه به بررسی نقش عالمان، ادیبان و داعیان امامیه، زیدیه و اسماعیلیه در رشد سیاسی مکتب تشیع در قرن چهارم می پردازد.

1- عالمان امامیه

اشاره

شیعیان از زمان امام باقر و امام صادق‘ و با تلاش های این دو امام همام به تدریج به سوی تدوین مبانی کلامی و فقهی و حتی دیدگاه های سیاسی خود به صورت روشن و دارای مرزبندی خاص مکتب تشیع حرکت کردند. به همین دلیل از همان دوره در عرصه های کلامی - سیاسی افرادی نظیر هشام بن حکم به صورت علمی و مبنایی وارد فضای مناظره با مخالفان می شدند و در این عرصه سرفراز بیرون می آمدند.

از قرن دوم به بعد مسئلۀ مرجعیت علمی اهل بیت علیهم السلام موضوعی بود که از دید دیگر فرقه های اسلامی نمی توانست پنهان بماند بنابراین به تدریج با تربیت