شیعه در قرن چهارم هجری (عرصه ها و علل رشد) صفحه 363

1- در این باره ر.ک: مقدمه سید محمد کلانتر بر شرح اللمعهْ شهید ثانی (م966)، ج1، ص44 - 46.

2- الکنی والألقاب، ج 3، ص 76.

3- مقدمه سید حسن خرسان بر من لایحضره الفقیه ص. (د)

1 -2 ظهور علما و فقهای صاحب نام شیعه

اشاره

قبلاً اشاره شد که قرن چهارم، عهد باروری و شکوفایی فرهنگ شیعی نیز هست. در این دوره تحولات بسیاری رخ نمود تا زمینه های باروری و رشد اندیشه شیعی را فراهم ساخت. و شیعه در علوم مختلف به رشد قابل توجهی دست یافت که به برخی از آنها اشاره می شود(1):

حدیث:

در اواخر قرن سوم و قرن چهارم است که امکان تدوین جوامع حدیثی و جمع آوری صدها اصل حدیثی باقی مانده از سه قرن نخست هجری به وجود آمد. در ابتدا شیخ کلینی با نگارش «کافی» و سپس صدوق با تدوین «مَن لایحضره الفقیه» در این راه گام برداشت و در اوائل قرن پنجم، شیخ طوسی با تألیف «تهذیب الاحکام» و سپس «استبصار» کتب اربعه حدیثی شیعه را تکمیل کرد.

در پرتوی این تلاش بی وقفه بود که شیعه از داشتن مجامع حدیثی بهره مند گردید و امکان اجتهاد متکی بر نصوص فراهم شد.

رجال:

دانش رجال شیعه در قرن چهارم، گستره ای وسیع یافت. اصول محکم و اصیل علم رجال شیعی در این دوره پایه ریزی شد؛ شخصیت هایی چون ابوغالب زراری (376 م) ابو عمرو محمد بن عبدالعزیز کشی متوفی حدود نیمه قرن چهارم، حسین بن عبیدالله بن ابراهیم الغضائری (م 411) از ناموران این فن در قرن چهارم محسوب می شوند.