شیعه در قرن چهارم هجری (عرصه ها و علل رشد) صفحه 399

1- در این باره ر.ک: مذهب امامیه در قرن چهارم هجری، آژند، یعقوب، فصلنامه تاریخ اسلام، ش 3، ص128.

گفتار اول: عدالت خواهی علویان و شیعیان

1- مفهوم عدالت در تشیع و نگرش شیعه به این اصل در قرون نخستین اسلامی

عدالت در اندیشه شیعه مفهومی آرمانی است که شعار اساسی شیعه در طول تاریخ و مبنای مبارزات بوده به همین دلیل فلسفه تشکیل حکومت یا قبول امارت، تحقق و اجرای عدالت به شمار می رود.

امام اول شیعه در این باره می فرماید:

«أما والذی فلق الحبّه، وبرأ النّسمه لولا حضور الحاضر، وقیام الحجّه بوجود النّاصر، وما أخذ الله علی العلماء أن لا یقارّوا علی کظّه ظالم، ولا سغب مظلوم، لألقیت حبلها علی غاربه»(1)؛

یعنی به خدایی که دانه را شکافت، و انسان را به وجود آورد، اگر حضور حاضر، و تمام بودن حجت بر من به خاطر وجود یاور نبود، و اگر نبود عهدی که خداوند از دانشمندان گرفته که در برابر شکمبارگی هیچ ستمگر وگرسنگی هیچ مظلومی سکوت ننمایند، دهنه شتر حکومت را بر کوهانش می انداختم.(2)

آنچه در تشیع به عنوان عدالت مطرح می گردد ارتباط کاملاً مستقلی با مفهوم حق دارد و اگر بتوان نظامی از عدالت را طراحی کرد عدالت در راستای ایفای حقوق افراد معنادار می گردد، علاوه بر آن در بسیاری از آیات و روایات، تلاش شارع بر این بوده که حق افراد به ایشان بازگردد و در ابعاد مختلف اقتصادی،