شیعه در قرن چهارم هجری (عرصه ها و علل رشد) صفحه 427

1- تاریخ الإسلام، ج 27، ص 229؛ المنتظم ج7، ص 227، 228؛ الکامل، ج9، ص182.

2- صلوهْ التراویح بین السنهْ والبدعهْ، الشیخ نجم الدین الطبسی، ص14.

3- الکامل، ترجمه ج 21، ص136؛ بیان پاره ای از رویدادها، ص136.

حنابلۀ بغداد در بیشتر دهه های محرم آتش اختلاف و کینه را با حمله به عزاداران حسینی بر می افروختند که البته عوام الناس و عیاران نیز بیشتر با سوء استفاده از این فضای دشمنی مذهبی با بهانۀ مخالفت با شعائر شیعی به محلۀ تجاری بغداد یعنی کرخ یورش می بردند و به غارت اموال می پرداختند در غرب جهان اسلام در مصر و آفریقا نیز سرداران کرد ایّوبی با سوء استفاده از تساهل مذهبی فاطمیان به تدریج در بدنۀ نظامی آنها نفوذ کرده و پس از قدرت گیری به قتل عام اسف بار فاطمیان و شیعیان دست زدند. بنابراین تسامح مذهبی دولت های شیعی نهایتاً به ضرر آنها تمام می شد و مخالفان افراطی آنها توانستند با سوء استفاده از تسامح و تساهل امرای شیعی به حاکمیت آنها ضربه های سختی وارد کنند.

گفتار سوم: اقدامات منسوبان به تشیع

غالیان

در کنار حرکت تشیع اصیل و معتدل، همیشه کسانی یافت می شده اند که شیعه را به سمت وسوی غلو و افراط می کشانده اند(1)؛ این افراط که بیشتر در مسائل اعتقادی مطرح می شد و بطور عمده، بر محور اعتقاد به نوعی الوهیت یا شبه الوهیت ِ امامان علیهم السلام بود که درسایر عقاید شیعه نیز آثاری برجای می گذاشت.

این موضوع مهم است که جریان غالیان در قرن سوم و چهارم هجری فعال بود، اما از قرن پنجم به بعد، به مقدار زیادی تحت تأثیر فعالیت علمای شیعه در