- مقدمه استاد انصاری بویراحمدی 1
- سپاس گزاری 5
- چکیده 7
- مقدمۀ مؤلف 10
- تشیع و شیعه 29
- رشد سیاسی 29
- قرن چهارم 34
- بخش اول: زمینه های رشد تشیع قبل از قرن چهارم (علل تمهیدی) 36
- اشاره 36
- درآمد 37
- گفتار اول: تکمیل مبانی فکری و سیاسی مکتب تشیع در عصر ائمه^ 40
- اشاره 40
- فصل اول: زمینه های فکری 40
- 1- مرزبندی اندیشه سیاسی در تشیّع و تسنّن 44
- اشاره 47
- الف) حاکمیت الهی 47
- 2- مرزبندی اندیشۀ سیاسی امامیه 47
- ب) ویژگی های امامت 48
- 3- مرز بندی اندیشه سیاسی زیدیه 52
- 4- مرزبندی اندیشه سیاسی اسماعیلیه 56
- گفتار دوم: اندیشه مهدویت 60
- 1- تأثیر اندیشۀ مهدویت در پویایی جامعۀ شیعی 60
- 2- بهره گیری اسماعیلیه از اندیشه مهدویت برای تأسیس دولت در ابتدای قرن چهارم 64
- درآمد 68
- فصل دوم: امامت و رهبری سیاسی 68
- اشاره 70
- گفتار اول: امامیه و آغاز دوره ای جدید با امامت و رهبری امام مهدی 70
- 1- شیوه های اعمال امامت و رهبری امام مهدی در دورۀ غیبت صغرا 73
- اشاره 73
- الف: گزینش نایبان و کارگزاران آنان 78
- ب: اجازه و تأیید حضور نخبگان شیعه در دستگاه حکومت 83
- ج: مدیریت قاطعانه در اعمال اصل تقیّه 85
- د: برخورد قوی با مدّعیان دروغین نیابت 87
- ه-: ارسال توقیعات 93
- و: ادامۀ نظام وکالت 95
- ز: مدیریت گسترۀ جغرافیایی نیابت و وکالت 97
- ح: هدایت برخی از امیران منصوب بر شهرها 102
- 2- تأثیر امامت امام مهدی در رشد سیاسی شیعه امامیه در آغاز غیبت کبرا 108
- گفتار دوم: زیدیه و آغاز رهبری ائمه رسی نظیر یحیی بن قاسم معروف به امام هادی 110
- گفتار سوم: اسماعیلیه و اعلام پایان دوران ستر و آغاز دوران حضور امام و شروع رهبری عبیدالله مهدی 111
- فصل سوم: زمینه های اجتماعی 113
- گفتار اول: محبوبیت و مظلومیت علویان به ویژه ائمه اطهار^ 113
- گفتار دوم: زهد و دینداری علویان و شیعیان 120
- گفتار سوم: تبعیض ستیزی و عدالت گرایی علویان و شیعیان 125
- گفتار چهارم: هجرت علویان و شیعیان 127
- گفتار اول: ضعف خلافت عباسی 131
- فصل چهارم: زمینه های سیاسی 131
- اشاره 141
- گفتار دوم: تأسیس دولت های علوی و شیعه در نقاط دور دست 141
- 1- دولت ادریسیان مغرب 144
- 2- دولت علویان طبرستان 158
- 3 - دولت ائمه بنی رسی در یمن 163
- 4- دولت آل اخیضر در یمامه 168
- 5- دولت اسماعیلی در یمن 171
- 6- امارت های محلی 173
- الف: امارت بنی الحسن در ینبع 173
- ب: امارت مستقل ابوالحسن مادرایی در ری 177
- ج: خاندان بنی دلف در عراق عجم 179
- اشاره 185
- بخش دوم: عرصه های رشد سیاسی تشیع در قرن چهارم 185
- درآمد 186
- اشاره 188
- گفتار اول: حضور علنی شیعیان در منصب وزارت 188
- فصل پنجم: به دست گرفتن مناصب سیاسی توسط شیعیان و علویان 188
- 1- آل فرات 191
- 2- آل نوبخت 197
- 3- آل بریدی 202
- اشاره 203
- گفتار دوم: منصب مذهبی - سیاسی نقابت علویان 203
- 3- سفارت از جانب امیران و خلفا 208
- - مهم ترین فعالیت های سیاسی نقیبان 208
- 1- کشف حال از مسائل اجتماعی و سیاسی 208
- 2- امارت و اداره برخی از شهرها 208
- 5- فرماندهی لشکر 209
- 4- امارت حاج و ایراد خطبه در حرمین 209
- درآمد 210
- اشاره 210
- فصل ششم: تأسیس دولت های بزرگ شیعه 210
- نگاهی به علل مهم گرایش مردم ایران به تشیّع 212
- الف) تفاوت در سیاست های علوی و اموی در جذب و دفع ایرانیان 212
- ب) قدرت تأثیرگذاری شیعه سیاسی موجود در عراق بر ایران 213
- ج) محبوبیت علویان در ایران 215
- د) رویکرد ضد تبعیض امامان و نخبگان شیعه 216
- ه-) پیدایش سنّی های معتدل و دوستدار اهل بیت^ 216
- گفتار اول: دولت آل بویه در ایران و عراق 217
- اشاره 217
- - عرصه های تأثیر آل بویه بر رشد تشیع در قرن چهارم 225
- اشاره 230
- الف: بزرگداشت غدیر و عاشورا بزرگداشت عید غدیر 231
- ب: گسترش مناقب خوانی و ترویج فضایل اهل بیت^ 233
- گفتار دوم: دولت فاطمی در مصر و شمال آفریقا 245
- اشاره 245
- - مصر در دوران فاطمیان 249
- عرصه های تأثیر فاطمیان در رشد تشیع در قرن چهارم 251
- اشاره 256
- گفتار سوم: دولت حمدانیان 256
- - عرصه های تأثیر حمدانیان در رشد تشیع در قرن چهارم 258
- اشاره 261
- الف: مسجد النقطه 262
- ب: مشهد المحسن بن الحسین 262
- درآمد 266
- اشاره 266
- فصل هفتم: تأسیس دولت های محلی شیعه در قرن چهارم 266
- گفتار اول: دولت زیدی در یمن 267
- گفتار دوم: دولت عقیلی در عراق 269
- الف) مکه 273
- گفتار سوم: امیران علوی در حرمین شریفین 273
- ب) مدینه 278
- گفتار چهارم: دولت بنی کاکویه در اصفهان و یزد 280
- گفتار پنجم: دولت آل حسنویه در کردستان و لرستان 283
- گفتار ششم: بریدیان در خوزستان و عراق 286
- گفتار هفتم: دولت اسماعیلی در مولتان 289
- گفتار هشتم: دولت آل زیری در شمال آفریقا 293
- گفتار نهم: دولت مسافریان در آذربایجان 295
- گفتار دهم: دولت باوندیان در طبرستان 299
- گفتار یازدهم: دولت شاهینیان در بطیحه 301
- الف: کلبیان سیسیل (صقلیه) 304
- گفتار دوازدهم: امارت های منصوب از سوی حکومت های شیعی دیگر 304
- ب: مکرمیان عمان 310
- گفتار سیزدهم: شواهدی از امارت های علوی و شیعی دیگر 316
- الف: امارت های محلی در شمال غربی شامات (جبله، لاذقیه و طرابلس) 316
- ب: امارت محلی بنی صالح علوی در غانه (آفریقا) 321
- ج: امارت محلی علویان بعد از هجرت به شرق آسیا 324
- اشاره 330
- بخش سوم: مقومات رشد سیاسی تشیع در قرن چهارم (علل تقویت کننده) 330
- اشاره 331
- درآمد 331
- اشاره 333
- اشاره 333
- گفتار اول: بربرها 333
- فصل هشتم: مقومات نظامی 333
- - واژه شناسی بربر 334
- - اسلام در میان بربرها 336
- - زمینه های حضور تشیّع در میان بربرها 338
- - بربرها و خلافت فاطمی 340
- اشاره 342
- گفتار دوم: دیلمیان 342
- - پذیرش اسلام شیعی توسط دیلمیان 344
- شباهت ها و تفاوت های قوم دیلم و بربر 352
- نتیجه گیری 355
- اشاره 357
- درآمد 357
- فصل نهم: مقومات علمی - تبلیغی رشد سیاسی تشیع در قرن چهارم 357
- 1- عالمان امامیه 358
- رجال: 363
- اشاره 363
- حدیث: 363
- فقه : 364
- مسلک اول: 364
- مسلک دوم: 364
- مسلک سوم: 364
- اشاره 364
- کلام: 366
- اصول: 366
- ب - شیخ صدوق (ابن بابویه 311-381ه-) 368
- الف - کلینی (متوفای 329ه-) 368
- - نگاهی به عملکرد علمای بزرگ شیعه در قرن چهارم 368
- ج - شیخ مفید (336-413ه-) 370
- اشاره 379
- - تأثیرات دارالعلم های شیعی بر رشدسیاسی شیعه در قرن چهارم 380
- 2- مبلغان زیدیه 383
- 3 داعیان اسماعیلیه 385
- 4- ادب سیاسی شیعه در قرن چهارم 391
- الف) امامت و وصایت: 392
- ب) مظلومیت اهل بیت^: 393
- ج) مهدویت و مهدی منتظر: 394
- اشاره 398
- فصل دهم: مقومات اجتماعی رشد مکتب تشیع در قرن چهارم 398
- 1- مفهوم عدالت در تشیع و نگرش شیعه به این اصل در قرون نخستین اسلامی 399
- گفتار اول: عدالت خواهی علویان و شیعیان 399
- 2- نقش عدالت گرایی کارگزاران سیاسی شیعه در 403
- گفتار دوم: ارتباط متقابل برابری خواهی علویان و شیعیان و گرایش اقوام دیگر به تشیع در قرن چهارم 408
- اشاره 408
- 1- عوامل تقویت نارضایتی و متعاقب آن استقلال طلبی اقوام در قرون نخستین اسلامی 410
- 2- پایان سیطرۀ دستگاه خلافت و تأسیس دولت های علوی و شیعی 414
- اشاره 420
- بخش چهارم: موانع رشد سیاسی تشیع در قرن چهارم (علل بازدارنده) 420
- درآمد 421
- فصل یازدهم: موانع داخلی 423
- گفتار اول: اختلافات امرای شیعی 423
- گفتار دوم: تسامح مذهبی در دولت های شیعی 425
- گفتار سوم: اقدامات منسوبان به تشیع 427
- غالیان 427
- قرمطیان 431
- گفتار چهارم: فرقه گرایی در بین شیعیان 437
- اشاره 438
- فصل دوازدهم: موانع خارجی 438
- گفتار اول: اقدامات خلفای عباسی 439
- گفتار دوم: فتنه انگیزی مفتیان حنبلی 444
- گفتار سوم: تعصبات و افراط گرایی عامه (سنّیان) 452
- گفتار چهارم: تفوق تدریجی ترکان 457
- قتل عام شیعیان در إفریقیه 458
- گفتار پنجم: قتل عام و نسل کشی شیعیان 458
- اشاره 458
- گفتار ششم: تهاجمات خارجی 461
- 1- غزنویان 461
- ری 461
- مولتان 462
- 2- غزان 463
- 3- صلیبی ها 466
- 4- امویان اندلس 467
- 5- خوارج 468
- 6- ایوبیان 469
- نتیجه گیری نهایی 472
- فهرست جدول ها 480
- فهرست نقشه ها 483
- فهرست نمودار ها 484
- فهرست منابع 485
- فهرست منابع دیجیتال 502
- فهرست مقالات 505
- فهرست مطالب و مقالات از شبکه جهان پهنا (اینترنت) 508
- پیوست شماره 1: مورخان شیعه در قرن چهارم 514
- پیوست شماره 2: ترجمه چکیده به زبان عربی 529
- پیوست شماره 3: ترجمه چکیده به زبان انگلیسی 533
- پیوست شماره 4: ترجمه چکیده به زبان فرانسوی 537
عاشورا و عید غدیر باب کردند. آن ها هشت روز پس از عاشورا، برای مصعب بن
زبیر مراسم سوگواری برپا کردند و هشت روز پس از عید غدیر هم به مناسبت روز غار که خود یوم الغارش خواندند، جشنی برپا داشتند و دلیل برپایی آن را ورود پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم با ابوبکر به غار حرا دانستند. این جشن در روز اول ذیحجه 389 برپاشد.
اهل تسنن در محله سوق الطعام بغداد زنی را سوار بر شتر کردند که عایشه است، یکی را طلحه نامیدند و دیگری را زبیر، هنگامه ای آفریدند که مثلاً با اصحاب علی علیه السلام در جنگند و شبیه جنگ جمل را بازنمایی کردند.(1)
نتیجۀ تعصبات حنبلیان علیه اعتقادات دیگر مسلمانان از جمله شیعه برافروختن درگیری های مذهبی بود که متفتیان حنبلی محور این عصبیت ها به شمار می رفتند.
بر اثر این رویدادها انسان های زیادی جان باختند و دکان های بی شمار و اموال زیادی تباه گشت و به غارت رفت. در این میان برخی از حکام و فرمانروایان نیز آتش اختلاف راتیزتر می کردند تا خود به راحتی حکومت برانند.
گفتار سوم: تعصبات و افراط گرایی عامه (سنّیان)
در قرن چهارم محور تعصّب در بسیاری از نقاط برعکس گردید یعنی اگر تا قبل از این قرن حکومت خلفایی و سنّی نوعی اقتدار همراه با تعصّب و زورگویی نسبت به علویان و شیعیان داشت، اکنون در این قرن با انتقال قدرت به حاکمان