شیعه در قرن چهارم هجری (عرصه ها و علل رشد) صفحه 457

1- اسراء: 17/ 79.

2- ابن کثیر، 11/174؛ نیز نک: ابن ابی یعلی، 2/43.

مراسم مذهبی شیعه نظیر عاشورا یا غدیر باشد. با این حال برخوردهای خونین حنابله بغداد با شیعیان یکی از چالش ها و موانع عمده سیادت کامل شیعه در قرن چهارم به شمار می رود.

گفتار چهارم: تفوق تدریجی ترکان

رهبران نظامی ترک ها پس از وفات واثق به سال 232 ه- نقشی اساسی در گزینش متوکل به عنوان خلیفه ایفا کردند. بر این اساس نظامیان ترک مجالی وسیع را برای نفوذ و قبضه کردن امور حکومتی یافتند. و آنها چندی بعد متوکل را کشتند و در انتخاب خلفای بعدی نقش محوری ایفا می کردند و اگر خلیفه ای با خواست آنها همراهی نمی کرد به راحتی او را به قتل می رساندند ولی با ورود دیلمیان به بغداد قدرت ترکان تا اندازۀ زیادی تعدیل شد اما به دنبال اختلافات دیالمه امرای آل بویه نیز به بهره گیری از نظامیان ترک روی آوردند و دیری نگذشت که ترکان مجدداً در امور نظامی به رقیب جدی دیلمیان تبدیل شده و به تدریج آنها را کنار زدند.

نتیجه صف بندی ترکان و دیلمیان آن بود که نیروی نظامی ترکان در بغداد، به عنوان نیروی حامی اهل تسنّن، به حساب آید و در تمامی رقابت های ترکان و دیلمیان، به گونه ای پای مذهب نیز به میان می آمد. اهل سنّت بغداد، به نیروی نظامی ترکان دلبستگی نشان می دادند و شیعیان، نیروی نظامی آل بویه را به حمایت می طلبیدن((1). بعدها دسته جات جدید ترکان غُز به رهبری طغرل سلجوقی به سیادت دیالمه در بغداد پایان دادند.