قاعده لطف و اثبات وجود امام حی صفحه 105

ابعاد زندگی فردی و اجتماعی او، تکامل یافت. اکتشافات باستان شناسان از زندگی گذشتگان، شاهدی روشن بر این ادعا است.

مفهوم تکامل

«تکامل» از جمله واژگانی است که شاید معنای آن در ابتدا، واضح و بی نیاز از تعریف به نظر آید؛ ولی مفهوم شناسی آن، دشواری خاصی دارد که شاید ناشی از هم ردیف شدن واژه «کمال» و «تکامل» با واژگان «تمام»(1) و «پیشرفت» باشد؛ بنابراین لازم است این الفاظ را بررسی کنیم.

راغب، در تعریف کمال گفته است:

کَمَالُ الشی ء: به دست آوردن یا حاصل شدن امری می باشد که غرض و مقصود از چیزی است. پس هر گاه گفته شود «کَمُلَ»، معنایش این ست که مقصود از آن، به دست آمده و حاصل شده است.(2)

مرحوم علامه طباطبایی با اشاره به کلام راغب، در تبیین این واژه می گوید:

قسمتی از اشیا هستند که اثر بخشیدن آن ها، نیازمند آن نیست که همه اجزای آن جمع باشد؛ بلکه هر جزئی که موجود بشود، اثرش هم مترتب می شود ]البته اثری به مقدار خود آن جزء[ و اگر همه اجزا جمع شود، همه اثر مطلوب حاصل می شود؛ مانند روزه که اگر یک روز روزه بگیری، اثر یک روز را دارد و اگر سی روز بگیری، اثر سی روز را دارد. تمامیت را در این قسم، «کمال» می گویند. در قرآن کریم می فرماید: «فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیامُ ثَلاثَهِ أَیَّامٍ فِی الْحَجِّ وَ سَبْعَهٍ إِذا رَجَعْتُمْ تِلْکَ عَشَرَهٌ کامِلَهٌ.»(3) و(4)

مرحوم شهید مطهری در مورد تفاوت دو واژه «کمال» و «تمام» می گوید:

فرق تکامل با مسئله تمام، این است که یک شی ء اگر دارای یک سلسله اجزاء باشد،

1- خداوند می فرماید: «الْیَوْمَ اکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ اتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الْاسْلامَ دینا؛ امروز دین شما را برایتان کامل و نعمت خود را بر شما تمام کردم و اسلام را برای شما [به عنوان] آیینی برگزیدم». (سوره مائده: 3).
2- راغب، المفردات، ج1، ص726.
3- سوره بقره: 196؛ «شما که حج تمتع می کنید، باید در منا قربانی کنید و اگر گوسفندی نیافتید، ده روز روزه بگیرید؛ سه روز در حج و هفت روز بعد از آنکه برگشتید، این ده روز کامل می باشد».
4- علامه طباطبایی، المیزان، ج5، ص179.