قاعده لطف و اثبات وجود امام حی صفحه 144

6. عدم ترتّب اثر بر امامت

وقتی لطف امامت اسقرار یافت، دو فرض، متصور است؛ یا خداوند می داند که ممکن است مانعی پیدا شود و جلوی اثر آن را بگیرد، یا می داند مانعی نخواهد بود. در فرض اول، امامت از منظر عقل، واجب نخواهد بود؛ زیرا وجود و عدم آن یکسان است؛ بلکه عقل، وجود آن را ممنوع می داند. در فرض دوم، اقتضای وجود اثر دارد که همان تحصیل منافع و زایل شدن مفاسد است؛ ولی چون اثری حاصل نیست، نصب امام، لطف نیست.(1)

خداوند علم دارد که برای بعضی از مکلفان، مانع مرتفع شده و برای برخی دیگر، مانع هست؛ همچنین خدا علم دارد که موانع، برطرف می شود. فایده وجود امام، آن است که دیگر برای کسی عذر و حجتی نخواهد بود. این مسأله، مانند نعمت تمکّن و قدرت است؛ به علاوه، این شبهه در موضوع تکلیف، به خود مستتکلین وارد می شود.(2)

7. نصب الهی امام

مقتضای قاعده لطف، فقط وجوب انتخاب امام به وسیله مردم است نه اینکه وجوب امامت «وجوب علی الله» است و باید امام معصوم باشد. بنابراین ادعای نصب الهی امام، اولویتی نسبت به ادعای ما؛ یعنی «وجوب علی الناس» ندارد.(3)

پاسخ این شبهه، روشن است؛ زیرا امامیه در صدد است اثبات کند براساس قاعده لطف، وجود امام، ضرورت دارد؛ اما فاعل لطف و نصب الهی و عصمت امام، امر دیگری است.(4) توضیح آن که اگر اقتضای قاعده وجوب امام است، وجوب «علی الله» آن ثابت است، زیرا اصولا بحث قاعده لطف، فعل خداوند است. زیرا اصولا بحث از ضرورت امام با توجه به قاعده لطف مطرح بود. و در مباحث گذشته در تعریف لطف چنین بیان شد که لطف یعنی عنایتی از خداوند که مکلف را به طاعت قرین و از معصیت دور کند، و سپس ثابت شد که خداوند لطف در حق مکلفان را حتماً انجام می دهد و هرآنچه که مصداق لطف باشد و منعی از تحقق آن نباشد در اختیار مکلف قرار می دهد، و نیز ثابت شد که امامت لطف برای مکلفان است چنانچه مستشکل نیز به آن معترف است. بنابر این اگر امامت مصداق

1- رازی، فخرالدین، الأربعین، ج 2، ص262.
2- محقق اردبیلی، الحاشیه علی إلهیات الشرح الجدید للتجرید، ص197.
3- قاضی عبدالجبار معتزلی، المغنی، ج20، ص26.
4- سید مرتضی، الشافی، ج1، ص58.