قاعده لطف و اثبات وجود امام حی صفحه 36

قبح عقلی را پذیرفته اند و در مقابل، بیشتر علمای اهل سنت، حسن و قبح عقلی را رد کرده اند. برخی(1) از آنان نیز تفصیل داده، داوری عقل در حسن و قبح را در مورد افعال الهی رد می کنند.

ادله موافقان

موافقان حسن و قبح عقلی، دلایل متعددی بر اثبات آن آورده اند که به برخی از آن ها اشاره می کنیم.

ادلّه عقلی

1. اگر حسن و قبح، شرعی هستند، کسی که منکر شرع است نباید به آن ها راه یابد و عقل او در این باب حکم دهد؛ اما برهمنان که جملگی منکر شریعت و دین هستند، با عقل خود به حسن و قبح حکم می دهند و به آن باور دارند.(2)

2. اگر حسن و قبح، تنها نقلی باشد، هیچ عملی بر خداوند زشت نخواهد بود. پس مانعی ندارد که او دروغ گویان را به معجزه تأیید کند که این عمل، راه پذیرش و اثبات پیامبران را خواهد بست؛ زیرا معلوم نیست کسی که معجزه ای آورده، پیامبری راست گوست یا انسانی دروغ گو.(3)

3. لازمه انکار حسن و قبح عقلی، آن است که ما حتی حسن و قبح شرعی نیز نداشته باشیم. به تعبیر محقق طوسی: «و لانتفائهما مطلقا، لو ثبتا شرعا».(4) حسن و قبح کاملاً منفی می شود اگر از جهت شرع (فقط) ثابت شود.

در تبیین کلام مرحوم طوسی می توان گفت: اگر قبح اموری مانند دروغ و لغو و عبث، قبل از بیان شرع ثابت باشد، ما می توانیم به حسن و قبح آنچه در دین وارد شده است حکم کنیم؛ زیرا با اعتقاد به قبح کذب می گوییم: آنچه را شارع حسن دانسته، حتماً حسن است و آنچه قبیح اعلام کرده، واقعاً قبیح است؛ ولی اگر قبح این امور، ثابت نباشد، نمی توان به حسن و قبح آنچه در شرع آمده اذعان کرد؛ زیرا با قبیح نبودن کذب و لغو، احتمال

1- فخر رازی، المطالب العالیه، ج3، ص289.
2- علامه حلی، نهج الحق، ص83.
3- همان، ص84.
4- طوسی، خواجه نصیرالدین، تجرید الاعتقاد، ص197.