قاعده لطف و اثبات وجود امام حی صفحه 39

را دارند؛ لذا خداوند، آنان را به کرسی قضاوت می نشاند.

ادله مخالفان

منکران حسن و قبح عقلی نیز برای ادعای خود ادله ای را ذکر کرده اند.

1. اگر حسن و قبح، ذاتی افعال باشند، نباید در هیچ زمانی تغییر کند؛ در حالی که گاهی راست گویی، قبیح بوده و کذبِ، حَسَن می شود؛ مانند دروغ گفتن برای نجات جان پیامبر.(1)

محقق طوسی در پاسخ به اصل استدلال می گوید:

قبح کذب از بین نمی رود؛ ولی وقتی دو قبیح با یکدیگر تعارض کرد - مانند دروغ گویی و ترک نجات جان پیامبر با توان حفظ او - عقل می گوید: قبح ضعیف تر (دروغ) را انجام بده، و جان پیامبر را نجات بده تا مرتکب قبح شدیدتر (شرکت در قتل پیامبر) نشوی.(2)

2. دلیل دیگری که برای انکار حسن و قبح عقلی اقامه می شود این است که «امری بر خدا واجب نیست». رازی در این باره می گوید:

دلیل ما این است که حکم فقط به شرع، ثابت می شود و هیچ حاکمی بر شرع نیست؛ پس چیزی بر او واجب نیست.(3)

مرحوم لاهیجی در پاسخ چنین گفته است:

مراد قوم از حکم عقل به وجوب فعلی بر خدای تعالی آن است که فعلی را که اگر از مخلوق با وجود نقص مخلوق صادر نشود و اخلال به آن فعل واقع شود، آن مخلوق مستحقّ مذّمت شود، و خدای تعالی هرآینه خود ذمّ و عقاب آن مخلوق بسبب اخلال به آن فعل کند؛ پس لامحاله خدای تعالی خود چنین اخلالی نکند و بالجمله کاری که از شأنش باشد که فاعل آن مستحقّ ذمّ شود، از خدای تعالی صادر نتواند شد؛ مثلاً هرگاه خدای تعالی نهی کند از ظلم، بنا بر قبح وی و ذمّ و عقاب کند فاعل آن را؛ پس لامحاله روا نبود و نشاید که خود ظلم کند. و این است مراد از وجوب ترک

1- رازی، فخرالدین، المحصل، ص480؛ تفتازانی، سعدالدین، شرح المقاصد، ج4، ص285.
2- تلخیص المحصل، ص340.
3- المحصل، ص481.